همانطور که میدانید زمین بهصورت یکپارچه نیست و دارای صفحات تکنوئیکی مختلفی است و این صفحات در حال حرکت هستند و زمانی که این صفحات به همدیگر برخورد مینمایند، پدیدههایی مانند زلزله و آتشفشان و ایجاد جزایر رخ میدهد و زمانی که از هم دور میشوند گسل ایجاد میشود که برای درک بهتر صفحات تکنوئیکی تصویر فوق را نگاه کنید.
شکافهای زمینشناسی که به نام زونهای برشی شناخته میشوند، در گوشته زمین نقش اساسی در دینامیک تکتونیکی و جابهجایی صفحات پوستهای دارند. این زونها در اثر تنشهای ناشی از جریانهای همرفتی گوشته که به دلیل گرمای هسته زمین و اختلاف دمایی بین لایههای داخلی و سطح ایجاد میشوند، تشکیل میگردند. زونهای برشی عمدتاً در مرزهای صفحات تکتونیکی (همگرا، واگرا یا تبدیل) شکل میگیرند و امکان حرکت صفحات لیتوسفر بر روی آستنوسفر نیمهمایع را فراهم میکنند. این ساختارها که تا عمق چند صد کیلومتری گسترش مییابند، در فرایندهایی مانند فرورانش یا جدایش صفحات نقش کلیدی دارند و به انتقال انرژی و مواد در داخل زمین کمک میکنند.
این زونها همچنین مسیرهایی برای صعود ماگما به پوسته ایجاد میکنند که به تشکیل آتشفشانها و پدیدههای زمینشناختی مانند کوهزایی یا ایجاد حوضههای اقیانوسی منجر میشود. فناوری توموگرافی لرزهای امکان تهیه نقشههای سهبعدی از این زونهای برشی را فراهم کرده و درک عمیقتری از ساختار و رفتار داخلی زمین ارائه میدهد. تعداد این زونها به دلیل تنوع مقیاس و پراکندگی در گوشته دقیقاً قابلشمارش نیست؛ اما صدها زون برشی فعال در مقیاس جهانی، بهویژه در نواحی مانند کمربند آتش اقیانوس آرام، شناسایی شدهاند.
حال باید افزود که فضای بین این صفحات تکنوئیکی را شکاف و ماگما پرکرده است و فضای خالی است و این صفحات در بین شکافها تکان میخورند برای توضیحات تکمیلی باید افزودشکافهای زمینشناسی در گوشته که بهعنوان زونهای برشی (Shear Zones) شناخته میشوند، نقش کلیدی در حرکت صفحات تکتونیکی دارند. این زونها در گوشته بالایی و در مرزهای صفحات، تحت تنشهای ناشی از جریانهای همرفتی شکل میگیرند و امکان جابهجایی صفحات روی آستنوسفر نیمهمایع را فراهم میکنند. زونهای برشی در نواحی مرزی مانند زونهای فرورانش یا واگرا فعالاند و میتوانند تا عمق چند صد کیلومتری گسترش یابند. این شکافها همچنین کانالهایی برای انتقال ماگما به پوسته ایجاد میکنند که به تشکیل آتشفشانها و سایر پدیدههای زمینشناختی مانند کوهزایی منجر میشود. توموگرافی لرزهای به نقشهبرداری سهبعدی از این زونها کمک کرده و درک بهتری از دینامیک داخلی زمین فراهم میآورد.
در سوره طارق آیه ۱۱ خداوند متعال فرمودهاند:
وَالْأَرْضِ ذَاتِ الصَّدْعِ ﴿۱۲﴾
و سوگند به زمین که دارای شکاف است. (۱۲)
