فصل اول

رهیافتهای تحقیق در علوم سیاسی

بررسی انواع رهیافتهای اصلی در علوم سیاسی

بخش رهیافت عمده در علوم سیاسی است که عبارت است از : (۱) رهیافت هنجاری (۲) رهیافت نهادی و تحلیل رفتاری (۳) تحلیل

گفتمان (۴) رهیافت پساساختارگرایی (۵) رهیافت فمینیستی

(۱) رهیافت هنجاری

این رهیافت دارای سابقه طولانی در فلسفه سیاسی است و میتوان آغازگاه این رهیافت را از زمان افلاطون تاکنون دانست. از خصوصیات این رهیافت آن است که در این رهیافت از هستها و وضع موجود شروع میشود و به بایدها میرسد، ارسطو نیز رساله سیاست و اخلاق نیکوماخس خود را برمبنای رهیافت هنجاری نگاشته است. از دیگر خصوصیات رهیافت هنجاری تاکید آن بر همسوئی بر طبیعت است و نه غلبه بر آن در عصر مدرن رهیافتی که مکتب فرانکفورت از آن استفاده نموده است. یک رهیافت هنجاری است و به این دلیل مکتب فرانکفورت را انتقاد می نمایند زیرا عقلانیت مدرن را عقلانیتی در نظر می گیرند که هدف آن غلبه بر طبیعت است و نه همسویی با آن لذا تاکید مکتب فرانکفورت استفاده از عقلانیت ارتباطی است به جای عقلانیت ابزاری در رهیافت هنجاری نوعی در هم تنیدگی عقل و تجربه به چشم میخورد بنابراین این رهیافت نه عقل گرایی محض است و نه تجربه گرایی محض این رهیافت مختص اندیشه سیاسی است و به دنبال یافتن وضع مطلوب مطابق واقعیت است.

(۲) رهیافت نهادی و تحلیل رفتاری

موضوع این رهیافت مطالعه نهادها و ساختارها و علم سیاست است. این رهیافت رهیافتی مدرن است در رهیافت نهادی می توان شروع آن را با تفکرات امیل دورکیم و آگوست کنت دانست از نظر دور کیم جمع بر فرد اولویت دارد و نهاد بر فرد اولویت دارد. متفکران دیگری که از رهیافت نهادی در تحلیلهای خود استفاده نمودند عبارتند از دورکیم ،پارسونز ،مرتن، عده دیگر از جامعه شناسان و اندیشمندان سیاسی مطالعه نهادها را در چارچوب ساختارها مطرح مینمایند از این گروه میتوان از لوی اشتراوس» نام برد که به رابطه اسم شی و مفهوم آن میپردازد سایر این متفکرانی که مطالعه نهادها را در چارچوبهای زبانی بررسی می کند عبارت است از سوسور آلتوسر، لوی اشتراوس

رهیافت تحلیل رفتاری را میتوان به گرایشهای اثبات گرایانه در سیاست نسبت داد اثبات گرایان منطقی در دهه ۱۹۲۰ میلادی درباره نظرات گروهی از ریاضی دانان وابسته به حلقه وین به کار برده شد. بعدها مطالعات حلقه وین وارد علوم اجتماعی و سیاسی گردید و به مطالعه رفتارگرایی منجر شد. فیلسوفانی مانند موریس شلیک رودلف کارناپ» فینگل»، «فیلپ فرانک»، «آلفرد آیس و وینگنشتاین» که تراکتاتوس را نوشت جزء رفتار گراها هستند. از خصوصیات اصلی پوزیتویستهای منطقی و رفتارگرایان اولیه آن است که امور را بر طبق مشاهده و تجربه در نظر میگیرند و تجربیات را امری عام و جهانشمول در نظر میگیرند که می بایست تعمیم داده شود. رفتارگرایان فرد را به صورت مستقل در نظر میگیرند و اولویت را به فرد نسبت به جمع – می دهند، از

نظر رفتارگرایان فرد نسبت به جمع اولویت دارد رفتارگرایان در تحلیل های خود از طریق تاثیرات داروین تکامل فردی را در می گیرند. از رفتارگرایان اولیه میتوان متفکران لیبرال نظیر هربرت اسپنسر اسکینر بی اف اسکینر را می توان نام برد.

تلاش رفتارگرایی در علوم سیاسی آن است که نه تنها به کشف قواعد رفتاری می پردازد بلکه باید به کشف الگوهای رفتاری مشابه و روندهای تکرار پذیری بیانجامد و در رویکردهای نهادگرا، حقوقی و فلسفی در سیاست بر حسب مورد، تغییر ایجاد کند. ایراد رفتار گرایی به گرایشهای دیگر این بود که چرا دیگر مکاتب به تصویر انتزاعی از انسان بسنده میکند دیوید ایستون در مقاله ای

ویژگیهای رفتارگرایی را عبارت میداند از:

(۱) قاعده مندیها در رفتارگرایی به دنبال مشکل ها در رفتار سیاسی است.

(۲) تحقیق پذیری در رفتارگرایی نظریه ها با ارجاع به مشاهدات و تجربه سنجیده میشود.

(۳) تکنیک ها، منظور استفاده از فنون گردآوری و تفسیر داده هاست.

(۴) کمیت سازی رفتارگرایی به دنبال تثبیت بیان یافته های تحقیق است.

(۵) ارزشها منظور تبیین تجربی است.

(۶) نظام مندی به این معنا که در رفتارگرایی پژوهش باید نظام مند نباشد یعنی نظریه و پژوهش باید نزدیکی داشته باشد.

(۷) علوم خاص دانش بر اساس حل مسائل فوری به کار می رود.

رفتار گرایانه رفتارهای قابل مشاهده انسانها را به طور عینی بررسی میکنند آنها میخواهند به این پرسش پاسخ دهند که «چرا انسانها به اینگونه رفتار می کنند؟

از پیامدهای رهیافت رفتارگرایی در سیاست آن است که این رهیافت یک روش شناسی علمی خاص در علوم سیاسی به وجود آورده زیرا تا قبل از آن علوم سیاسی ریزه خوار فلسفه حقوق تاریخ بود معینی ۳ (۱۳۸۵) رفتارگرایان در تبیین پدیده های سیاسی به قوانین علی و آماری استناد می کردند.

افرادی مانند «هارولد لاسول» و «دیوید ترومن» و «رابرت دال در پیشبرد رهیافت رفتارگرایی نقش داشتند. (معینی ۳۴ (۱۳۸۵) دانته کرینو بیان میکند که روح مدرنیستی در رفتارگرایی موج می زند رهیافت رفتار گرایی کاملا غیر انتقادی است و پست مدرنیستها انتقادات جدی به رفتار گرایی وارد کرده اند و نظریه سیاسی جدید تحول در رفتارگرایی و رسیدن به قرار فتار گرایی» است.

از دهه ۱۹۵۰ میلادی به بعد نظریه انتخاب عقلایی نقش بسیار مهمی در علوم سیاسی پیدا کرده است. آنتونی داونز، پیشگام در کاربرد نظریه انتخاب عقلایی در رفتار انتخابات و رقابت حزبی بود. بر اساس مطالعه او همین به نظر میرسد که آراء فردی برای حزب اگر به قدرت دست می یافت و دارای بالاترین فایده است. انگیزه احزاب صرفا رسیدن به قدرت است و بدین علت با تغییر در خط مشهای سیاسی خود برای بدست آوردن رای به رقابت می پردازند.

آثار اولیه در نظریه انتخاب عقلانی عمدتا متعلق به اقتصاددانان بوده است که از روشهای مشابه مانند اقتصاد خرد استاندارد استفاده مینماید مهمترین ابزار آنان همان نظریه بازی هاست. نظریه بازیها با انتخاب عقلایی سروکار دارد و این در جایی است که وابستگی متقابل استراتژیک وجود داشته باشد. این بدان معناست که انتخاب استراتژی توسط دیگران بر بهترین انتخاب یک فرد تاثیر میگذارد و بالعکس

نظریه بازیها موجب پیشرفت مهمی در نظریه کنش دسته جمعی شده است. این نظریه ما را قادر میسازد تا توضیح دهیم چرا اگر تعداد افراد تصمیم گیرنده محدود باشد میتوان از عدم موفقیت در کنش دسته جمعی جلوگیری کرد از نظریه بازیها برای مدل سازی بازدارندگی هسته ای رقابتهای تسلیحاتی خلع سلاح و دیگر پدیده ای مهم در روابط بین الملل به کار میرود.

افراد را به عنوان اتمهای اجتماعی منزوی شده منابع مستقل علیت در فرآیند اجتماعی در نظر میگیرد در نظریه انتخاب عقلایی بر عقلانیت ابزاری ملاک است. استوکر، ۱۵۶ (۱۳۸۴)

بررسی رهیافت طبیعت گرایی

در این رهیافت فهم واژه «طبیعت» بسیار مهم است. زیرا این واژه در دوره یونان کلاسیک از زمان ارسطو به معنای «فوسیس Phocis» معنا شده است و قوسیس وجه معنوی دارد به معنای شکوفا شدن میباشد و شکفتن هم معنا می دهد. اما در دوره قرون

وسطی در قرون ۱۲ و ۱۳ میلادی طبیعت به معنای «فوسیس» آن مطرح نیست بلکه منظور از طبیعت کلمه “Nature” است که به معنای زاد و ولد است و وجه کاملا مادی دارد و در عصر مدرن منظور از طبیعت Nature است و نه فوسیس، ذیل این رهیافت رهیافت طبیعت گرایی نیز قرار دارد. رهیافت طبیعت گرایی با رفتار گرایی مرتبط است زیرا در رفتار گرایی به مفهوم طبیعت به معنای زاد و ولد توجه شده وجه مادی در نظر گرفته میشود و الزام در شرطی شدن امور در رفتارگرایی به دلیل دید مادی رفتار گراها به پدیده هاست.

این رهیافت رفتارگرایی در دهه ۱۹۵۰ میلادی در آمریکا رواج یافت برای اولین بار واتسون از واژه رفتارگرایی Behaverism استفاده نمود، رفتارگرایان این موضوع را که طبق آن هر عملی معطوف به غایت است را رد میکنند و نظریه علی علوم طبیعی را که قدرت در آن مطرح است و وجه مادی آن بارز است را جایگزین آن میسازند. رفتار گراها منشا رفتار را درونی نمی دانند و عامل بیرونی در شکل گیری رفتار آدمی دخالت میدهند در رفتارگرایی دو نحله عمده وجود دارد که عبارت است از (۱) نحله که بر محرک به عنوان عامل یا علت رفتار آدمی تاکید دارد که روانشناسی تجربی مبتنی بر این رویکرد و نحله است (۲) که ب اف. اسکینر مطرح نموده است که یک دید ماشین گونه نسبت به طبیعت انسان میباشد و عامل محیط نقش اساسی را ایفا می نماید به نقل از منوچهری ب اف اسکینر درصدد است که رفتارها را نظامند نماید از نظر وی برای رسیدن به این نظام مندی باید گزاره کلی برای مشاهده بررسی رهیافت طبیعت گرایی شرایط درونی و همچنین گزاره کلی برای مشاهده شرایط محیطی ارایه شود.

رفتارگرایان در تحلیل خود از سه سطح تحلیل استفاده مینمایند که عبارتند از: (۱) سطح تحلیل فردی (۲) سطح تحلیل جمعی (۳) سطح تحلیل بین المللی اصول اصلی این رهیافت عبارت است از عقل گرایی کل گرایی تطبیق با واقعیت همگرایی تبیین رابطه بین متغیرها استنتاجات منطق قیاسی آزمایشی پیش بینی اثبات گزاره های تجربی به نقل از منوچهری

روشی که در رهیافت رفتارگرایی استفاده میشود روش کمی است. در این روش از ریاضیات برای سنجش داده ها و رابطه بین آنها استفاده می شود از جمله الگوهایی که در رهیافت رفتارگرایی مطرح است الگوی رفتارگرایی نیت مند است که نظریه انتخابی عقلانی بر این مبنا قرار دارد. این الگو در صدد است که از طریق ارایه الگوی عقلانیت استراتژیک رفتار فردی را به جمعی تبدیل کند. لازم به ذکر است که بنیانگذار جامعه شناسی آگوست کنت نیز از رهیافت رفتارگرایی برای تحلیل پدیده های اجتماعی استفاده نموده است. این رهیافت که از تجربه گرایی نیز تاثیر گفته است. روش مطالعه علوم انسانی را مانند روش مطالعه طبیعت به معنای Nature و مادی آن در نظر میگیرد و تبیینها یعنی بررسی روابط علت و معلولی در این رهیافت مطابق تجربه و مشاهده صورت می گیرد.

بررسی رهیافت تفهمی

در مقابل رهیافت طبیعت گرا در علوم سیاسی رهیافت تفهمی قرار دارد. بر اساس این رهیافت هدف پژوهش در علوم انسانی فهم پدیده های معنادار است و به بیان معانی میپردازد در حالیکه رهیافت طبیعت گرا به بیان علتها و روابط ضروری می پردازد. در رهیافت تفهمی روش کیفی قرار دارد که یکی از انوع روش کیفی تفسیر گرایی است. سه نحله در رهیافت تاویلی وجود دارد که عبارت است از تفهمی پدیدارشناسانه و انتقادی در رهیافت تفهمی هدف از تحقیق اجتماعی بازسازی معنا و محتوای اعمال است. (منوچهری (۵۳ (۱۳۸۷)

خصوصیات اصلی رهیافت تفهمی وجود روش هرمنوتیکی است که جزء روشهای تفسیر است منتهی قبل از توضیح این روش می بایست تفاوت بین دو واژه تفسیر و تاویل روشن شود منظور از واژه تاویل به معنای کشف حقیقت است و تاویل به معنای به اول رسیدن است. اما منظور از تفسیر یافتن واقعیت است بنابراین تفاسیر متفاوت است. اما تاویل یکی است.

(۳) رهیافت تحلیل گفتمان

نظریه گفتمان از علوم تفسیری مانند هرمنوتیک پدیده شناسی ساختارگرایی و شالوده شکنی الهام میگیرد. مبدع نظریه گفتمان از میشل فوکو است. وی در اثر دانش قدرت و نظم گفتار به تحلیل گفتمان میپردازد. نظریه تحلیل گفتمان از نظریه پارادایم توماس کوهن نیز ایده میگیرد. نگرش کوهن به تاریخ پارادایمی است. منظور از پارادایم عبارت است از موقعیتی که در آن موقعیت موضوعی مهم میشود که آن موضوع مربوط به اکنون است و به گذشته و آینده ربطی ندارد و «پارادایم» به معنای سرمشقی است که هم اکنون مطرح است. نگرش پارادایمی به تاریخ کوهن در نگرش میشل فوکو نیز تاثیر داشته است. به این معنا

که تاریخ را به صورت پیوسته» در نظر نمی گرفتند، بلکه تاریخ را به صورت گسسته در نظر میگیرد و در هر دوره از نظر فوکو گفتمان خاصی غالب میشود.

از ویژگی های رویکرد تحلیل گفتمانی آن است که در رویکرد تحلیل گفتمان هیچ مرکزیتی در نظر گرفته نمی شود و گفتمانها به صورت سیال و بی مبنا مطرح میشود. نگرش تحلیل گفتمان جزء روشهای تفسیری است و فوکو در دانش و قدرت از صورت بندی های گفتمانی نام میبرد. این صورت بندیها به مجموعه های عادی ایده ها و مفاهیمی که مدعی تولید دانش در مورد جهان هستند. اشاره دارند. فوکو در تبیین تاریخی گفتمانهای علمی تلاش میکند تا نظم گفتمان زیرین آنها را مشخص ساخته و تولید و تحول آنها را با فرایندهای وسیعتر سیاسی و اجتماعی که جزئی از آنها هستند، مرتبط می سازد.

از جمله اندیشمندان دیگر که به تحلیل گفتمان پرداختند عبارت است از ارنستو لاکلاو شانتال موفه تمرکز می یابد. از نظر شنتال موقه گفتمان جانشین ایدئولوژی میشود و برای فهم اشیاء میبایست به عنوان جزئی از یک چارچوب گسترده تر معانی وجود داشته باشد، از نظر لاکلا و موفه هویتها در رابطه شکل میگیرند و معانی اجتماعی کلمات کلمه ها کنش ها و نهادها همگی در ارتباط با زمینه کلی که جزئی از آن هستند درک میشود و هر رفتار در ارتباط با یک گفتمان خاص مطرح میشود و در صورتی می توانیم یک فرایند را درک کنیم توضیح دهیم و ارزیابی نمائیم که قادر به فهم رفتار و گفتمانی که در درون آن، این فرایند اتفاق می افتد. باشم. برای مثال کشیدن یک خط روی یک برگه کاغذ و قرار دادن آن در یک صندوق تنها در درون نظامی متشکل از قواعد، رویه ها و نهادهایی که ما آن را لیبرال دموکراسی می نامیم معنا مییابد و اهمیت رای دادن تنها در ارتباط با دیگر رفتارها و موضوعاتی که جزئی از آنها قابل فهم میشود. (استوکر، ۲۰۲ (۱۳۸۴)

منظور لاکلا و موفه از فصل بندی ساخته شدن گفتمانها است و به معنای گردآوری اجزاء مختلف و ترکیب آنها در یک هویت جدید است. (استوکر (۲۰۲ (۱۳۸۴)

لاکلا و موفه از نظریات سوسور ایده میگیرند از نظر سوسور زبان عبارت است از سیستم تفاوتهای رسمی که هویت کلمات درون أن کاملا رابطه میباشد. سوسور واحدهای زبانی را نشانه ها مینامد که به دو نقش دال یا دلالت کننده و مدلول تقسیم می نماید. از نظر سوسور کلمه پدر یک رابطه طبیعی یا ذاتی نیست کلمات تعلق خاصی به مفاهیمی که مدلولشان است ندارند و همچنین دارای هیچگونه اشتراکی با آن چیزهایی که در جهان واقعی نشان میدهند نیستند. سوسور از دلبخواهی بودن نشانه ها می گوید و بیان میکند که کلمه پدر بدین علت معنای خاص خودش را به خود میگیرد که با کلماتی چون «مادر»، «پسر»، «دختر» و غیره متفاوت است. این مفهوم از زبان در مقابل نظریه ارجاعی زبان است. استوکر، ۲۰۳ (۱۳۸۴)

از ویژگی های رهیافت گفتمانی عبارت است از در نظر نگرفتن روایتهای بزرگ و فراروایتها به قول لیوتار بنیادستیزی که رورتی فیلسوف لیبرال به این مساله می پردازد و این مسائل را در کتاب خود به فلسفه و آئینه طبیعت بیان میکند سومین مبحث عمده فرامدرنیسم مربوط به جوهر ستیزی است که در این مورد ژاک دریدا مباحثی را پیرامون شالوده شکنی مطرح میکند (استوکر، ۱۹۹: ۱۳۸۴)

جان کاپوتو نظریات دریدا را به نام مبناگرایی فراساختارگرایانه معرفی مینماید و معتقد است که دریدا با دست زدن به این اقدام، فراسوی مبناگرایی و ضد مبناگرایی قرار گرفته است. از دیدگاه دریدا مفاهیمی مانند عدالت ،برادری، دموکراسی و مسئولیت غیر قابل و اسازی اند. معینی ۱۴۲ (۱۳۸۵)

لازم به ذکر است که «جان کاپوتو» از شارحان برجسته دریدا است. به طور کلی در اندیشه تحلیل گفتمان و پست مدرن با تاکید کردن بر اصول محوری جلوگیری از طرد دیگری و احساس مسئولیت نسبت به دیگری در جهت گسترش افق های برابری طلبی در جهان معاصر حرکت کرده است. افکار سیاسی پست مدرنیستی با ایده رهایی سازگاری دارد. (معینی ۱۵۱ (۱۳۸۵)

(۴) رهیافت پسا مدرنیسم (پساساختارگرا)

نکته قابل تامل آن است که در این روش بر خلاف روشهای عقل گرا که مبتنی بر روشهای آماری و ریاضی، قابل اندازه گیری است. این روش عقل گرایی را به زیر سوال میبرد. لذا در تحلیلهای خود بسیار جزئی است. لازم به ذکر است که پسامدرنیم به معنی نفی ایده پیشرفت میباشد که در مدرنیته مطرح بوده است.

از نظر اجتماعی پست مدرنیسم محصول جامعه فراصنعتی است. جیسون پست مدرنیسم را منطق فرهنگی سرمایه داری متاخر نامیده است. مارتو توبر پست مدرنیسم را نوعی اخلاقیات جدید گفت و شنودی و تلاشی برای دست یابی به اشکال جدید مفاهمه

سیاسی معرفی می کند. معینی علمداری ۱۳۱ ۱۳۸۵ «کوپر گفتمان سیاسی پست مدرنیسم را زاییده نیاز به تحول فکری سیاسی با توجه به تحولات اخلاقی – اجتماعی جامعه فراصنعتی معاصر میداند و بیان میکند که پست مدرنیسم بهتر می تواند بر نیازهای جوامع موجود پاسخگو باشد. بعضی از متفکران پست مدرنیسم را انتقادی میدانند. از نظر «ریچارد برنشتاین» پست مدرنیسم یکی از لحظه های مهم تاریخ اندیشه است.

«گینیز» و «ریمی پست مدرنیسم را به دو گروه اصلی خوش بین و بدبین تقسیم کرده اند. گروه بدبینی شکاک هستند که از نظر سیاسی و اجتماعی به کناره جویی از قدرت اعتقاد دارند در حالیکه خوش بینها به مشارکت سیاسی، علاقه بیشتری دارند و مخالف هیچ انگاری سیاسی اند. (معینی ۱۳۲ (۱۳۸۵) پست مدرنیسم اندیشه ضد مرکز گرا و ضد میناگرا است. پست مدرنیسم از مفهوم «فراسیاسی» سخن میگویند و پست مدرنیستها با مخدوش کردن مرزبندی موجود بین امر سیاسی و امر غیر سیاسی نگرشهای سیاست رده ای را که همه چیز را به مناسبات قدرت و تحولات درون حکومت محدود میکنند به چالش طلبیده است. پست مدرنیسم با سلطه ای سیاسی مخالف بوده و سبک اندیشه آن فلسفه سیاسی فراسیاسی است. (معینی، ۱۵۱: ۱۳۸۵)

ظهور فمینیسم رادیکال طرفداری از حقوق زنان و نهضت آزادسازی زنان در اواخر دهه ۱۹۶۰ میلادی و اوایل دهه ۱۹۷۰ و تاثیر عمده ای بر نحوه تعریف دانشمندان علوم سیاسی از سیاست گذشت در فمینیسم موضوعاتی که در مرکز مساله قدرت مذکر بر زنانی قرار داشت و قبلا به عنوان موضوعاتی غیر سیاسی و در نتیجه غیر موضوعات در فرهنگ مسلط در نظر گرفته میشدند. موضوعاتی مانند تجاوز جنسی و دیگر انواع خشونت نسبت به زنان تعریفی دوباره یافته و به طور صریح در رأس مسائل سیاسی قرار گرفته اند.

(۵) رهیافت فمینیستی

در این رهیافت موضوعیت اصلی آن است که زنان هیچ گاه نقش اول را در سیاست به عهده نداشته اند و سیاست کاملا مردانه بوده است. انواع رهیافت فمینیستی عبارت است از (۱) فمینیستهای لیبرال (۲) فمینیستهای مارکسیست و سوسیالیت (۳) فمینیست های رادیکال (۴) فمینیستهای پست مدرن

۱- فمینیست لیبرال

فمینیست لیبرال قابل به برابری حقوق زن و مرد است. مهمترین هدف فمینیسم لیبرال جذب کامل اجتماعی و سیاسی زنان در نهادها و ساختارهای موجود است که برای رسیدن به این هدف از طریق اعمال نفوذ و فشارها بر نهادهای دولتی و موسسات خصوصی از طریق پیگیری حقوقی و قضایی و برگزاری تظاهرات گردهمایی کنفرانس اقدام مینمایند سطح تحلیل فمینیست های لیبرال فرد است و از چهره های معروف فمینیسم لیبرال میتوان از مارولستن کرافت نویسنده کتاب استیفای حقوق زنان و هاریت تیلور و همسرش جان استوارت میل نویسنده کتاب کنیزک کردن زنان و بنی فریدان نویسنده کتاب رمز و راز زنانگی نام برد.

– فمینیستهای مارکسیست و سوسیالیست

بر خلاف فمینیست های رادیکال که سطح تحلیل را فردی در نظر میگرفتند این فمینیستها سطح تحلیل را جمع در نظر می گیرند. از نظر آنان خانواده به عنوان کوچکترین واحد اقتصادی جامعه باید حذف شود و ایجاد موسسات اشتراکی را تجویز مینماید. از نظر آنان کارهای خانه را باید مردان و زنان توامان انجام دهند تاکید این فمینیستها بیشتر بر شیوه تولید است. آنها بجای شیوه تولید سرمایه داری که مبتنی بر اقتصاد بازار آزاد است شیوه تولید سوسیالیستی را پیشنهاد می نماید که مبتنی بر دخالت دولت در تولید میباشد از چهره های معروف فمینیست مارکسیست عبارتند از میشل بارت و رزا لوکزامبورک گرجی ۴۱۰ (۱۳۸۱) و فمینیستهای سوسیالیست را میتوان ترکیبی از فمینیسم رادیکال و مارکیسم دانت از چهره های فمینیسم سوسیالیست عبارتند از هایدی هارتمن جولیت میچل آیزنشتاین دورتی اسمیت

فمینیست رادیکال

فمینیسم رادیکال در اواخر دهه ۱۹۶۰ ظهور کرد و یک بینش کلی نگر درباره جهان سیاسی اجتماعی اقتصادی روانشناسی و فرهنگی بوده است. این بینش معتقد به دوگانگی جنسیتی ظالمانه به عنوان عامل مشترکی که زیربنای این کل را تشکیل میدهد. و چنین امیدواری انقلابی را ایجاد کرد که آزادی زنان میتواند آن را متحول سازد. فمینیستهای رادیکال بسیار افراطی هستند.

-۴- فمینیست پست مدرن

این فمینیست ها بسیار نسبی گرا هستند. قابل به هیچ مبنا و اصولی نیستند. تاکید این نوع فمینیسم بیشتر بر جنسیت یا “Gender است. زیرا جنسیت را عاملی فرهنگی میدانند و قابل به این اندیشه هستند که جنسیت را فرهنگ تعیین می کند و این مفهوم با مفهوم جنس Sex متفاوت است. از نظر این فمینیست ها جنس وجه غیر فرهنگی دارد. از جمله فمینیست ها می توان از خانم جودیت باتلر نام برد که بسیار تحت تاثیر اندیشه های روانشناسانه ژان لکان میباشد.

از نظر فمینیستها جنسیت مربوط به تقسیم بندی مذکر و مؤنث نیست بلکه اولویت مذکر بر مؤنث است. در نتیجه ارزشهایی مانند نگهداری و پرورش بی ارزش میشوند در حالیکه ارزشهایی چون رقابت و دستاورد علیرغم نابرابری که به نحوی اجتناب ناپذیر میان مردان و همچنین میان دو جنس ایجاد میکنند دارای ارزش بسیار زیادی می گردند.

از منظر جنسیتی حوزه عمومی» محصول جنسیت مذکر بوده است. بسیاری از فمینیستها با انکار سیاست موجود، به ساختن یک جهان جدید سیاست مبادرت ورزیده اند. این جهان جدید سیاست عبارتند از شکلها و روابط سیاسی غیر سلسله مراتبی و بدون ساخت که منعکس کننده شبکه روابط خاص و مسئولیتهای شخصی در نقش پرورش زنان است و پایه های یک دموکراسی جدید فمینیستی را شکل میدهد. استوکر (۱۷۰ (۱۳۸۴)

اندیشه فمینیستها ضد جوهرگرایی و کلی گرایی است. از قوی ترین مباحث مربوط به فمینیسم مدرن مربوط به انتقاد آن از دوگانگی خدا و طبیعت است. بر این اساس فرهنگ میوه های خرد ویژگی مردان بوده و زیربنا که از ارزش آن کاسته شده، یعنی طبیعت مادی ویژگی زنان است در واقع فمینیستهای رادیکال دوگانگی جنسیت مارکیت فمینیستها (دوگانگی طبقه) فمینیستهای سیاه دوگانگی نژاد و فمینیستهای زیست محیطی دوگانگی مرد در مقابل طبیعت را مطرح می نمایند.

فمینیست های شمال اروپا مانند هلگا هرنس در کتابش تحت عنوان دولت رفاه و قدرت زنان معتقد به مشارکت زنان در ساختارهای متعارف میباشد. از نظر او دولت تحت برخی شرایط ابزار موثری برای دستیابی به اهداف فمینیستها است از نظر این گروه دولت رفاه حافظ ارزشهای بازار کار تحت سلطه مردان است اما در سیاسی کردن زنان از طریق حمله به حوزه ای که به طور سنتی خصوصی بوده بازتولید به شکل عمومی در می آید و کشیدن زنان به درون حوزه عمومی از طریق استخدام آنان در نقشهای سطح پایین اداری و مراقبتی نقش بسیار مهمی ایفا کرده است دستمزد پایین عدم ترفیع مقام و عدم آگاهی از اینکه مردان به اتخاذ سیاستهایی می پردازند بر زندگی زنان تاثیر میگذارد و همین امر موجب عضویت زنان در اتحادیه های کارگری و مشارکت آنان میشود. داهلروب نیز یکی از پیشروان فمینیستی است که برای توسعه و به کارگیری نظر به عدم تصمیم گیری در رشته تحلیل سیاسی مدرن از دیدگاه فمینیستی استفاده می نماید.

داهلروپ از استراتژی دخیل شدن در فرایند سیاسی بحث مینماید و از اصطلاح بازی کردن با دولت بحث می نماید. (استوکر ۱۸۶ (۱۳۸۴) کب و بالی در آمریکا بر احتمالات افزایشی بسیج جانبداریها و استفاده از استراتژیهای داخلی تمرکز می نماید. اندیشه های فمینیستها در مقابل رفتارگرایان قرار میگیرد.

جهت گیری روش شناختی فمینیستها بیشتر نسبی گراست و تمایل به روشهای کیفی دارند و نسبت به روشهای کمی انتقاد دارند. (استوکر (۳۲ (۱۳۸۴) فمینیستها به دنبال زنانه کردن منازعه و گسترش دادن تعریف سیاسی هستند.

بررسی انواع روش تحقیق کیفی

(۱) روش تحقیق معنا محور تحقیق کیفی شامل (۱) روش تحقیق هرمنوتیکی (۲) روش تحلیل ساختارگر (۳) روش تحقیق تاریخی (۴) روش تحقیق توصیفی (کمی) (۵) روش تحلیل محتوا روش نیومن و…..

-۱ روش تحقیق هرمنوتیکی

دیدگاه هرمنوتیکی جزء روشهای تفسیری است و از تفهم» پدیده های سیاسی و اجتماعی سخن میگویند. هدف از تفهم به معنای چیزی است که سبب درک دیگری است زیرا علاقه به شریک شدن در حیات درونی دیگران و محرک تاویل است و مراد فهم زندگی میباشد رسالت اصلی هرمنوتیک بهبود بخشیدن به روش فهم دیگری است. از نظر شلایر هرمنوتیک ابزارهای بهتر فهمیدن را در اختیارمان قرار میدهد (معینی، ۱۵۴ (۱۳۸۵)

هرمنوتیک نوعی شیوه تفسیر است و به جای جست و جوی قوانین کلی به دنبال فهم رفتارها و تشریح عوامل ذهنی و فرهنگی مربوط به آن میباشند. رویکرد تفسیری به جای علیت بر تاویل تاکید دارند تفسیر گرایان افعال و اعمال اجتماعی را ناشی از معانی یا تفاسیر عقلانی فهمنده ها میدانند.

نظریه های تفسیری به روی قلمرو معنایی زندگی و بیانهای انسانی تاکید دارد از نظر روش تفسیری ما فقط با رویدادها سرو کار نداریم بلکه رویدادها وقتی برای ما رویداد میشود که معنایی را به آنها نسبت میدهیم.

هواداران رویکرد تفسیری معمولا تبیین گرایان را به نادیده گرفتن عوامل و تفاوتهای فرهنگی متهم می کنند. به طور کلی تفسیر گرایان به مطالعه فرهنگ به عنوان مجموعه سازمان یافته از هنجارها و ارزش و قواعد اهمیت میدهند. فرهنگ به شیوه خاص زندگی مردم پیوند دارد و فرهنگ را خود انسانها میسازند به این دلیل فهم فرهنگ برای انسانها سهل است. (معینی ۱۵۶ (۱۳۸۵) هرمنوتیک علم مطالعه فهم و به ویژه فهم متن است. هرمنوتیک علم فهم متن است به گونه ای که فهم اثر متناسب با مضمون آن باشد. تاویل گرایی بر خلاف تجربه گرایی نقطه عزیمت خود را تفسیر و نه داده های تجربی قرار داده است.

منظور از حلقه هرمنوتیک دور) هرمنوتیک به این معنا است که به هنگام فهم اجزای یک متن به یک دیگر وابستگی متقابل پیدا می کنند به طوری که وقتی کل یک متن به شکل متفاوتی فهمیده میشود اجزای آن نیز هر کدام به نوبه خود به روش خاصی فهمیده میشوند. معینی ۱۵۸ (۱۳۸۵)

انواع هرمنوتیک

(۱) هرمنوتیک رمانتیک شلایر ماخر و دیلتای جزء کسانی هستند که از هرمنوتیک رمانتیک حمایت می کنند. شلایر ماخر مربوط کردن گفتمان و تفهم به یک دیگر را وظیفه علم هرمنوتیک میداند شلایر ماخر فرایند فهم را یک فرایند زبانی می دانست. او زبان را به عنوان پیش شرط اندیشه مطرح کرد و غیبت اندیشه را در زبان متجلی دانست هرمنوتیک «شلایر ماخر» در سنت رمانتیک و فلسفه استعلایی را به هم میرساند و در چارچوب این ترکیب توانست ضمن تاکید بر اهمیت «فردیت»، مسأله «کلیت» را نیز برجسته کند شلایر ماخر هم متن را بدون درک فردیت و خلاقیت مولف غیر ممکن میدانست. وی به پیوستگی کل و اجزای آن باور داشت معینی ۱۶۶ (۱۳۸۵) شلایر ماخر برای اولین بار هرمنوتیک را به کار برد. وی هدف از هرمنوتیک را شناخت متن تحلیلی دانست بنابراین وظیفه هرمنوتیک از نظر وی شناخت مولف است و برای این منظور وی از دو نوع تاویل نام میبرد (۱) تاویل دستوری (۲) تاویل فنی منظور وی از تاویل دستوری شناخت نقش دستوری جملات در متن است و منظور وی از تاویل فنی فراتر رفتن از متن و بررسی عواملی است که متن را شکل داده است.

ویلهلم دیلتای دومین شخصیت مهم در سالهای نخستین هرمنوتیک جدیدی از بنیانگذاران روش هرمنوتیک بود. دیلتای از چندگانگی ها و تناقضات زمانه اش تاثیر پذیرفته بود وی دلبسته تفکر تاریخی گرانه لئوپلدرانکه» و «هگل» بود و تحت تاثیرات اثبات گرایی نیز قرار داشت دیلتای تعارضی بین تجربه گرایی و تفسیر گرانی نمیدید و به لزوم توجه به تجربه زنده از جهان و بعد اخلاقی زندگی تاکید داشت دیلتای نسبت به عقل گرایی بدبین بود و بهترین روش از دیدگاه وی گسترش مطالعه تجربی به گونه ای که تجربه زندگی و ابعاد احساسی – رمانتیک را در برگیرد. دیلتای به پراکسیس روی آورد و کوشید علم را به زندگی آشتی دهد که این ایده ها بعدها در اثر گادامر بسط پیدا کرد دیلتای استفاده از روشهای طبیعی برای تبیین رفتارهای انسانی را رد نکرد و آن را در شناخت واقعیتهای عینی و روان آدمی موثر میدانست در نظر وی روشهای علوم طبیعی تنها تا جایی برای مطالعه امور انسانی کاربرد دارند که برای شناخت واقعیتهای زیستی و طبیعی مربوط به آدمی مانند روان فرد به کار گرفته می شود. دیلتای تحت تاثیر همگان نیز بوده است و از این قیمت بر اثبات گرایی غلبه کرد و شکاف موجود بین نظریه و زندگی را از میان میبرد و دوم از تبدیل فلسفه به پیشکار و خادم جلوگیری کند تلاش دیلتای برای سازش دادن فلسفه و علوم طبیعی بر هرمنوتیک عینی گرای هیرش» تاثیر گذار بود.

دیلتای روشهای علوم اجتماعی را مستقل از علوم طبیعی میدانست و معتقد بود بیان واقعیتها و داوری های ارزشی ارتباط وجود دارد. معینی (۱۶۶ (۱۳۸۵)

رویکرد هرمنوتیک رمانتیک تفهم» را به معنای فهم عینیتهای تجربه فردی در نظر دارد از این دیدگاه هرمنوتیک» قوانین تفسیر و فهم این فهمهای عینیت یافته در تاریخ و زبان را توسعه میدهد هرمنوتیک رمانتیک مولفه های تجربی تفسیری و

تاریخی را یکپارچه کرده است معینی ۱۶۷ (۱۳۸۵ دیلتای متاثر از کانت بود و به دنبال احیای نظر مولف بوده است.

(۲) هرمنوتیک فلسفی: گادامر» از جمله شارحین و نظریه پردازان هرمنوتیک فلسفی است. گادامر یک هرمنوتیک موقعیتی است. منظور از آن توجه به شرایطی است که مفسر در آن قرار دارد و تاویل در چارچوب آن شکل می گیرد. تاویل گادامری به دنبال دستیابی به معنای مثنی نیست زیرا اعتقاد به امکان شناخت معنای متن ندارد. دغدغه وی آگاه کردن مفسر از شرایطی است که در آن به سر می برد. گادامر از این زیر عنوان و تاریخ موثر یاد میکند. تاریخ موثر شامل چند مقوله است. آگاهی فرد از افق و شرایط خود برقراری ارتباط گفت و شنودی بین متن و مفسر و گشودگی فرد نسبت به سمتی که در آن قرار دارد، تاریخ موثر ترکیبی از یک آگاهی هرمنوتیک» و «آگاهی تاریخی» است.

از دیدگاه گادامر مفهوم «اکنون» بدون سنت معنا ندارد. سنت متعلق به یک دوره تاریخی خاص نیست، بلکه به طور دایم بازسازی میشود و واسطه گفت و گو است. در واقع سنت شیوه تاریخی بودن سوژه است و به طور ذاتی وجه زبانی دارد. سنت از نظر گادامر دارای خصوصیت فرونسیس ارسطویی است.

از نظر گادامر سخن گفتن به حیطه من تعلق ندارد، بلکه جزء حیطه ما است. گادامر به جای مفهوم تجربه زنده شخصی دیلتای از اصطلاح «تجربه هم کنش اجتماعی استفاده میکند گادامر زبان را واسطه انسان برای ایجاد اشتراک میان انسانها می دانست. هرمنوتیک به آشکار ساختن برتری یک سنت و مجاب کردن طرف دیگر نیست بلکه باید بتواند بین سنتها ارتباط برقرار کند. از نظر گادامر افق ها گوناگون هستند و باید حفظ شوند. گادامر کثرت گرا است. (معینی، ۱۷۰ (۱۳۸۵)

(۳) هرمنوتیک انتقادی این نوع هرمنوتیک فرایند نقد سیاسی – اجتماعی را از حوزه نقد ساختارها و عوامل خارج می کند و آن را به عرضه ارتباط گیری و عملکرد زبان طبیعی میبرد هرمنوتیک انتقادی به دنبال آن است که چگونه کتابی های زبان خود را تصحیح کنیم از نظر هرمنوتیک انتقادی زبان و عمل سیاسی به طور متقابل همدیگر را تفسیر میکنند و زبان در پراکسیس و عمل زندگی سیاسی و اجتماعی ادغام شده و به عنوان میانجی در عمل اجتماعی است. ها بر ماس نماینده هرمنوتیک انتقادی است. و بسیار تحت تاثیر ارسطو میباشد زبان از نظر هابرماس منشاء طبیعی دارد و میبایست همو با طبیعت باشد. به همین دلیل وی از عقلانیت ارتباطی که نوعی همسویی با طبیعت است. در مقابل عقلانیت ابزاری دفاع میکند معینی، ۱۷۴ (۱۳۸۵) از نظر هابرماس وظیفه علم رهایی بخشی آن است در حالیکه علم به صورت ابزار به کار میرود و وجه رهایی بخشی آن به کار گرفته نمی شود.

(۴) هرمنوتیک رادیکال نقطه عزیمت این نوع هرمنوتیک طرح این پرسش است که آیا معنایی در متن وجود دارد؟ دریدا استانلی فیش نئوپراگماتیست کاپوتو رواتیمو هرمنوتیک رادیکال را در نظر میگیرد. این نوع هرمنوتیک به تکثر معنا در متن اشاره دارد و اتیمو کاپوتو از شارحین این نوع هرمنوتیک است.

-۲- ساختارگرایی در شکل گیری مکتب ساختارگرایی چند جریان فکری از جمله موارد زیر در تحول بینش ساختی موثر است. (۱) مفهوم هگلی کلیت است که تاریخ نویسان و فلاسفه ایده آلیست آلمانی از آن در تحلیل جامعه بهره گرفته اند. (۲) نظریه گشتالت در روان شناسی ادراکی که در صدد برآمد به روش تجربی اثبات کند که کل چیزی فراتر از مجموع اجزای فردی آن است. (۳) زبان شناسی دو سوسور که مصمم بود نظریه اتمیستی دستور زبان کلاسیک را با تمیز نهادن میان زبان و گفتار مردود اعلام میکند. در نظریه دوسوسور زبان ساخت اصلی و گفتار تجلی تجربه است (۴) تحلیل مارکسیستی از شکل بندی اجتماعی که به کنش و واکنش پیچیده اجزای تشکیل دهنده جامعه علاقمند بود. (۵) تحول سیبرنتیک و نظریه ارتباطات (نوابخش ۸۵ ۱۳۸۲)

ساختارگرایی یک شیوه خاص تفکر علمی است که «کل» را موضوع شناخت قرار میدهد این مکتب وحدت گرا است. ساختارگرایی میکوشد فعالیت انسانی در حوزه های مختلف را در یکجا جمع کند. ساختارگرایی در واکنش به دیدگاه های ذره باور ظهور کرد و از کلهایی صحبت میکند که به طور تجربی قابل مشاهده نیستند ولی وجود دارند. ساختارگرایان پدیده های سیاسی و اجتماعی را به صورت کلهایی در نظر میگیرند این گلها چیزی بیش از اجزای تشکیل دهنده شان است. بنابراین در ساختارگرایی نوعی کل نگری به چشم میخورد آلتوسر متفکر ساختارگرا در آثارش از اصطلاح وحدت تعارض آمیز کل اجتماعی» استفاده میکند در اندیشه های ساختارگرایی دو نحله فکری به چشم میخورد (۱) نحله ساختار گرایی نهادی مانند آلتوسر، اسپنسر ،پارسونز دورکیم و (۲) نحله ساختارگرایی زبانی مانند سوسور و لوی اشتراوس کلودلوی اشتراوس متفکر

ساختارگرایی زبانی نیز تاکید دارد که یک نشانه را نمیتوان بدون در نظر گرفتن نشانه های دیگر و جدا از یک کلیت بررسی کرد. نظریه پردازان ساختارگرا در پس پدیده های سیاسی و فرهنگی عناصری را می یابند که رابطه ای شبکه ای با یکدیگر دارند. این مناسبات کلیتی را میسازند و ساختارها عبارت هستند از این کلها» بنابراین از نظر لویی اشتراوس میتوان ساختار اجتماعی» را از روابط اجتماعی تمیز داد روابط اجتماعی مشتمل بر روابط خاص اند که مدلهای سازنده ساختار اجتماعی با توجه به آن ساخته میشود و ساختار اجتماعی را نمیتوان به روابط اجتماعی تقلیل داد. (معینی (۱۰۷ (۱۳۸۵)

هربرت اسپنسر اصطلاح ساختار را از زیست شناسی وام گرفت و برای نخستین بار آن را در مباحث جامعه شناختی به کار برد. اسپنسر» مایل بود که از طریق به کارگیری اصطلاح ساختار تفکر سیستمی را به جامعه شناسی انتقال دهد. واژه ساختار در آثار دور کیم»، «مارکس»، «زیمل»، «پاره تو»، «راد کلیف براون به کار برده شده است. این نظریه پردازان مفهوم «ساختار» را برای نشان دادن مشخصه های اجتماعی غیر فردی به کار بردند.

از نظر دانیل لیتل ساختارگرایی بر اساس این درک از ساختار ظهور کرده از این رو ساختارگرایی از همان ابتدا به نوعی تبیین علی گرایش دارد. در مقابل این مفهوم از ساختارگرایی علی ساختارگرایی غیر علی قرار دارد که لویی اشتراوس یک نوع ساختارگرای غیر علی است. از نظر لویی اشتراوس زبان دارای قوانین نحوی syntax) و ریخت شناسانه (Morphologic) است و آگاهیهای فردی در زبان دخیل نیست و این قوانین به طرز سخن گفتن فرد شکل میدهد و همچنین زبان مقوله ای اجتماعی و عینی است و ساخته ذهن فرد نیست معینی ۱۰۹ (۱۳۸۱) ساختارگرایی غیر علی را در اندیشه های دوسوسور» می توان دید. در زبان شناسی سوسوری زبان نه مانند آئینه ای برای انعکاس واقعیت است و در عین حال بر ریشه شناسی تاریخی و توضیح معنای واژه ها نیز استوار نیست. سوسور» زبانی را با توجه به دو عملکرد رابطه» و «تفاوت تحلیل کرد. به عقیده وی واژه ها به طور منفرد و در ذات خود دارای معنا نیستند بلکه در ارتباط با واژگان دیگر معنا پیدا میکند ساختارگرایان به پیروی از سوسور» واقعیت را نه در اشیاء منفرد بلکه در روابط اشیاء در نظر گرفتند.

از نظر سوسور دو رابطه عمده وجود دارد از یک سو آن روابطی که عناصر متمایز از یکدیگر و جایگزین یکدیگر را پدید می آورند. مثلا در متقابل p یا Foot در مقابل Feet از سوی دیگر روابط در یک توالی زبانی در زبانشناسی سوسور «میز» میز است چون با پنجره و اتاق افتراق و تفاوت دارد بنابراین سوسور به مفاهیم افتراقی مینگرد و معنای مفاهیم از روی «تفاوت» درک می شود. ساختار زبان از نظر سوسور مبتنی بر نظام بسته است و در چارچوب نظام تبدیلی عمل میکند معینی ۱۱۱: ۱۳۸۵) لویی اشتراوس از سوسور تاثیر گرفته است و مفهوم دال به معنی اسم شی و مدلول به معنای مفهوم شی را از سوسور به ارث گرفته است. وی بیان میکند که برای شکل گیری نشانه دال اسم شی میبایست به مدلول مفهوم شی تقدم داشته باشد. اشتراوس در کتاب «توتمیسم خود با ارجاع به عقاید ژان ژاک روسو به سه گذر سه گانه اشاره میکند. این گزاره ها عبارتند از: (۱) گذار از طبیعت به فرهنگ (۲) گذار از عاطفه به تعقل (۳) گذار از حیوانیت به انسانیت معینی (۱۱۴ (۱۳۸۵) از نظر سوسور زبانشناسی پدیده ها از طریق رابطه دال با مدلول درک میشود دال با مدلول رابطه دارد منظور وی از دال اسم شی و از مدلول مفهوم شی است. مثلا اسم اسب با مفهوم اسب تشکیل یک نشانه را میدهد که شخص این نشانه را میفهمد از نظر سوسور اسم شی دال signifier است و مفهوم شی مدلول یا signifiey است. در واقع سوسور شناخت پدیده ها را از طریق نشانه شناسی قابل درک می داند که عبارت است از نحوه ارتباط دال با مدلول

ساختارگرایان سوژه انسانی را به عنوان امری ساخته شده در نظر میگیرند و به مولفه آگاهی انسان توجهی ندارد و مفهوم سوژه در علوم اجتماعی بیانگر یک تجربه درونی است. ساختارگرایان مفهومهای انسانیت و نوع بشر را به عنوان مفاهیم نظری قبول دارند. «آلتوسر» از این موضوع زیر عنوان گست شناخت شناسانه نام میبرد. منتقدان آن را به معنای تبدیل انسانها بازیچه ساختارها تلقی میکنند. (معینی ۱۱۷ (۱۳۸۵)

ساختارگرایان به خودآگاهی عاملان سیاسی و ادعاهای آنان اهمیتی نمیدهند بلکه میخواهند نشان دهند که حقیقت چگونه درون ساختارهای سیاسی ساخته میشود در ساختارگرایی ترجیح داده میشود به جای گفت و گو درباره درستی یا نادرستی یک سخن سیاسی درباره چگونگی ساخته شدن این سخن در چارچوب مناسبات زبانی و قواعد ساختاری تحقیق کند. از این دیدگاه سخن سیاسی یک امر ذاتی نیست و معنای سیاسی را با توجه به نشانه ها و چارچوبهای فرهنگی سازنده آن مطالعه کرد.

یک سیاست شناسی ساختار گرا معنا را در ساختار جستجو میکند و تمایز شدیدی بین ذهن و واقعیت قابل نمی شود و سوژه سیاسی را تابع قواعد حاکم بر ساختار قرار میدهد. ساختارگرایان اندیشه های سیاسی را دارای ماهیت ایدئولوژیک می دانند و ایدئولوژی به عنوان یک نظام بازیابی و به منزله مناسبات زنده تخیلی از اهمیت زیادی در زمینه کنترل سیاسی برخوردار است. این نظام بازنمایی نقش انسان را به عنوان عضو جامعه تعریف می کند.

از نظر ساختارگرایان ایدئولوژی عرضه مناسبات تخیلی بین مردم و شرایط واقعی آنهاست. در دیدگاه ساختارگرایی در سیاست ایدئولوژی به عنوان شبکه ای از نمادها و معناها برای حفظ و تداوم مناسبات قدرت در نظر گرفته میشود و مولفه ایدئولوژی از منطق و انسجام لازم برای نظام سازی برخوردار است. (معینی ۱۱۸ (۱۳۸۵)

ساختارها از دو طریق ساختار به مانند جایگاه» و «ساختار به مانند نقش قابل شناسایی است. در ساختار به مانند جایگاه مانند تمیز گذاری بین فقیر و غنی بر اساس میزان ثروت ساختارها تعیین میشوند و در ساختارگرایی به مانند نقش به نقش بازیگر توجه می شود. مانند نقش زن در خانواده در این مفهوم وضعیت زن قبل از ازدواج و بعد از ازدواج فرق دارد به هنگام پذیرفتن ازدواج انتظارات متفاوتی از زن شکل میگیرد و رفتار جدیدی به زن القاء میشود. این انتظارات و محدودیتها فقط از سوی جامعه تحمیل نمی شود، بلکه خود زن نیز به آن باور دارد و یک رشته ارزشها را درونی و مدام آن را در چارچوب روابط سیاسی – اجتماعی بازتولید میکند. مفهوم آلتوسری استیضاح و خطاب کردن (Interpellation) نمونه دیگر از ساختار به مثابه نقش است. به عقیده التوسر، ایدئولوژی را به سوژه تبدیل میکند و شخص در چارچوب ساختار و به وسیله ایدئولوژی تعیین می یابد. از نظر آلتوسر عمل در چارچوب ایدئولوژی ساخته میشود. (معینی ۱۲۰ (۱۳۸۵)

در ساختارگرایی نقش سوژه به حداقل خود میرسد زیرا تاکید بر «فرد» نیست و به جای آن تاکید بر کلیت» است که این تلقی ساختارگرایان از سوژه فردی در مقابل تلقی لیبرالها از سوژه قرار میگیرد نگرشی در آلتوسر متاخر پدید آمد مبنی بر اینکه هر مواجه بیانگر یک حدس پیش بینی ناپذیر درباره ساختارها و اعمال و ذهنیت ها است. بر همین اساس وی از نیاز به گشودگی رادیکال سخن میگوید. آلتوسر متاخر بر خلاف آلتوسر اولیه که بر کلیت تاکید داشت بر منفرد بودن و رفتارهای فردی تاکید داشت. البته با در نظر گرفتن عمومیتی در این رفتارها و توجه وی تحول سیاسی بیشتر شد معینی، ۱۲۳ (۱۳۸۵)

— روش تحقیق تاریخی بر اساس قدمای یونان تاریخ عبارت است از پژوهش به منظور بازسازی آنچه که در گذشته اتفاق افتاده است و تا حدودی حتی امروزه آن شاخه ای از یادگیری است و به مطالعه و ثبت گذشته میپردازد تحقیق تاریخی از آن تحقیقاتی است که بر موضوعی معین که در گذشته و در یک مقطع زمانی مشخص اتفاق افتاده صورت میگیرد. تلاش محقق در روش تحقیق تاریخی بر آن است که حقایق گذشته را از طریق جمع آوری اطلاعات ارزشیابی و بررسی صحت و سقم این اطلاعات ترکیب دلایل مستدل و تجزیه و تحلیل آنها به صورتی منظم و عینی ارایه کند.

اهداف تحقیق تاریخی عبارت است از (۱) مطالعه در تاریخ انواع ملل و وقایع گذشته (۲ دریافت شناخت پدیده ها (۳) مطالعه در علیت وقایع گذشته اطلاعات مورد نیاز در پژوهش تاریخی را میتوان از دو منبع یا ماخذ به دست آورد.

(۱) منابع دسته اول شامل اسناد و مدارکی که توسط ناظران واقعی واقعه ضبط و نوشته شده اند. (ب بقایایی از فرد یا گروه به جا مانده، مانند: فسیلها، اسکلتها، سنگر قبرها ابزارها لباسها ساختمان تصاویر و نقاشیها سکه ها و مانند آن (ج) گواهی شفاهی فرد ناظر در جریان وقوع حادثه از طریق مصاحبه شخصی

(۲) منابع دسته دوم شامل گزارشهایی است که گزارشگر ناظر عینی واقع نبوده و امکان دارد گزارش مذکور بر اساس مصاحبه ای با مشاهده کننده واقعی حادثه تهیه و تنظیم شده باشد یا گزارشگر گزارش این فرد را مطالعه کرده است. اطلاعات موجود در کتابهای درسی تاریخ یا کتابهای اطلاعات عمومی که بارها نویسندگان گزارش داده اند در زمره منابع دسته دوم هستند. (۳) منابع تاریخی این منابع عبارتند از:

(۱۳) منابع نوشته مثل سرگذشتها آثار ادبی فلسفی کتابها مجله ها روزنامه ها شرح وقایع تاریخی وقایع سالانه سال نامه ها بیوگرافی اشخاص شرح خاطرات نامه ها یادداشتهای روزانه شجره النسبها اسناد تاریخی و سفرنامه ها

(۲۳) منابع شفاهی منابعی هستند که سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر منتقل میشود این منابع شامل منابع هنری منابع

مادی مثل سفالها سکه ها و ظروف … و منابع سمعی و بصری و منابع ساختمانی است.

در روش تاریخی چهار موضوع مطرح عبارت است از (۱) صحت (۲) درستی (۳) منطق عقل (۴) منطق واقعیت (طاهری، ۱۴۰: ۱۳۹۰) در روش تحقیق تاریخی میتوان از روش جامعه شناسی تاریخی نام برد که این روش را برینگتون مور در کتاب «ریشه های دیکتاتوری و دموکراسی به کار برده است. بعد از وی شاگردش به نام تدا اسکاچپول از این روش استفاده کرد. مور در کتاب خود به شکل گیری تحولات اجتماعی در انگلستان، فرانسه، روسیه، آلمان و چین پرداخت از نظر مور انقلاب شکوهمند انگلستان حاصل تعامل سنت و مدرنیسم است و انقلاب فرانسه حاصل جدایی سنت و مدرنیسم است. در آمریکا سنت عاملی برای تحول اجتماعی بوده و در چین طبقه دهقانان عاملی برای تحول اجتماعی بوده اند. در روسیه تحول اجتماعی از طریق احزاب کارگری صورت گرفته است و تحول اجتماعی در آلمان از طریق حزب ناسیونال سوسیالیست آلمان یا همان حزب فاشیسم صورت گرفت.

)Phenomenology( روش پدیدارشناسی

ترکیبی از دو واژه یونانی Phainomenon و Logos است. فنومنولوژی به شرح شیوه های مختلف می پردازد که در آنها اشیاء می توانند پدیدار شوند رابرت ساکلوفسکی (۵۶ (۱۳۸۴ برای اولین بار امانوئل کانت فیلسوف آلمانی تفکیکی بین (Nomen) نومن و فنومن (Phenomen) صورت داد از نظر کانت نومنها یعنی اموری که وجود دارند ولی ما انسانها قادر به درک این امور نیستیم و در مقابل فنومن یعنی اموری که پدیدار میشوند و وجود دارند را در نظر گرفت بعد از کانت پیروان وی به دو گروه تقسیم شدند. گروه اول که فیلسوفان پوزیتویست تحلیلی بودند که باور داشتند نومنهای کانتی وجود ندارد و هر چه هست فقط فنومنها است که اینگونه فیلسوفان عبارت بودند از فرگه راسل کارناپ آیر … و گروه دوم فیلسوفان نوکانتی فیلسوفانی بودند که قایل به تفکیک تومن و فنومن بودند. از این گروه از فیلسوفان میتوان از ادموند هوسرل و مارتین هایدگر و یورگن هابرماس را نام برد. هر سه این اشخاص پدیدارشناس هستند.

در پدیدارشناسی ملاک بازگشت به خود چیزهاست منتهی در این روش جوهرگرایی (Essentialism) نفی میشود و بازگشت به خود چیزها یعنی اینکه پدیده ها آنگونه که هستند نمود پیدا کنند این مسئله اساس روش پدیدارشناسی است و نمی توان این روش را یک روش محافظه کارانه که در صدد حفظ موجود است نامید بلکه این روش یک روش هنجاری است به این معنا که وضعیت موجود مخدوش شده و میبایست به وضعیت طبیعی که مخدوش نشده بازگردیم و این بازگشت به وضع طبیعی مخدوش نشده این روش را جزء روشهای هنجاری قرار میدهد معمولا به این معنا که هر کس میتواند مطابق تجربه آگاهی خود زیست کند و در شرایط امکانی که بر وی پدیدار میشود زندگی کند و شرایط امکانی از نظر هوسرل حالت فراروند و یا استعلایی (Transdental) دارد و از نظر هایدگر نیز بازگشت به طبیعت از طریق بازگشت به دازاین (Dasin) یا زندگی اصلی صورت می گیرد. معمولا در استفاده از این پدیدارشناسی هایدگر روش هرمنوتیک به کار میرود. روش پدیدارشناسی مبتنی بر حرکت از نومنها به فنومنها در هوسرل و حرکت از فنومنها به نومنها در هایدگر میباشد. به عبارت دیگر در روش پدیدارشناسانه هوسری از باطن به ظاهر میرویم و در روش پدیدارشناسانه هایدگری از ظاهر به باطن میرویم

لازم به ذکر است که یورگن هابرماس نیز از روش پدیدارشناسانه استفاده میکند از نظر هابرماس وضعیت مخدوش فعلی که ناشی از بحران عصر مدرنیته و سرمایه داری است باید به وضعیت اولیه برگردد که بدون بحران و طبیعی است. وی راه حل این بازگشت به وضع مخدوش نشده را عقلانیت ارتباطی مبتنی بر گفتگو میداند و وضع مخدوش فعلی را ناشی از غلبه عقلانیت ابزاری بیان می نماید.

فصل دوم

کاربرد روش تحقیق

توضیح اصطلاحات

۱ مفهوم رهیافت approch) فرآیندی ذهنی در تحقیق است که بیانگر کلیت در فرآیند تحقیق میباشد. در رهیافت پدیده های اجتماعی – انسانی به گونه ای مختلف دیده به طریق مشخص فهمیده و به روشهای خاص تجزیه و تحلیل می شود.

مولفه های اصلی رهیافت عبارتند از مولفه اول هستی شناسی (ontology) است که به «چیستی» موضوع می پردازد. مثلاً اینکه آیا پدیده های سیاسی مانند پدیده های طبیعی هستند یا خیر مولفه دوم را میتوان معرفت شناسی» (epistemology) داشت که تحلیل داده ها مطلوب است. مولفه سوم رهیافت عبارت است از روش شناسی (methodology) که عبارت است از اینکه روش کمی برای گردآوری داده ها مناسب است یا روش کیفی منوچهری (۱۳۸۷٫۲۹) رهیافتهای عمده در علوم سیاسی عبارت است از ۱- رهیافت رفتارگرایی – رهیافت سیستمی – رهیافت نهادی – رهیافت گفتاری -۵ رهیافت تجربه گرایی -۶- رهیافت تفسیر گرایی روش شناسی بیانگر فرایند انجام تحقیق است لذا در روش شناسی نوعی حرکت از وضع موجود هستها) به وضع مطلوب (بایدها) صورت می گیرد.

– مفهوم رویکرد (attitude) عبارت است از فعالیت عملیاتی در رهیافت رسیدن به وصف و با قانونمندیهای حقیقی و یا واقعی حاکم بر وجود یا رفتار پدیده مدنظر است. در حالی که در رویکرد نتیجه و یا راه رسیدن به نتیجه مطلوب است. رویکرد استراتژی دارای دو شاخه معرفتی است ایدئولوژی و استراتژی ایدئولوژی تلاشی ذهنی تحت تاثیر رهیافت برای سامان بخشی به اقدام است. استراتژی به مقتضیات تاکید بر هدف استراتژی راهبرد) و تاکتیک به تلاش بلند مدت و یا کوتاه مدت گفته می شود. برای سامان بخشی به مقتضای تاکید بر امکانات و شرایط محیطی سیف زاده (۱۳۷۹٫۴۳) و معمولا استراتژیها شیوه عقلانی را برای رسیدن به هدف ترسیم مینمایند که از واژه استراتوس یونانی به معنای ارتش اتخاذ شده است. (سیف زاده: (۱۳۸۲٫۹۳)

روش (Method) به شیوه انجام تحقیق میپردازد و به این مساله میپردازد که آیا روشهای کمی میتوانند داده های تحقیق را بهتر در اختیار ما قرار دهند یا روشهای کیفی منوچهری (۱۳۷۹٫۲۹ به مجموعه رهیافتها رویکردها و روش تحقیق روش شناسی تحقیق میگویند و پس از مشخص شدن رهیافت رویکرد و روش به فصل تدوین پژوهش پرداخته شده است. بنابراین روش شناسی با روش متفاوت است. روش جزء است و روش شناسی کل

مراحل تدوین پژوهش

هر پژوهش اعم از مقاله با پایان نامه از سه بخش اصلی تشکیل شده است که شامل مقدمه متن نتیجه است. در مقدمه پژوهش نخستین گام آن است که باید موضوع پژوهش را بیان کرد و آنرا تعریف و محدود نمایند سپس به بیان طرح مساله پرداخت و در انتها به بیان سوال و فرضیه پرداخت نجاتی (۱۳۸۶٫۳۴۲) و علاوه بر چکیده ساختار یک پژوهش عبارت است از مقدمه متن و نتیجه که در مقدمه پژوهش طرح مسئله و سوال اصلی سوال فرعی فرضیه اصلی فرضیه فرعی فرضیه رقیب و انواع متغیرها می آید و در متن بیشتر از مصادیق تاریخی و یا تمثیلی با توجه به موضوع تحقیق و فرضیه استفاده میشود و در نتیجه پژوهش

تدوین پژوهش ضروریست. ساختار تدوین پژوهش به صورت زیر است:

– چکیده

فهرست فهرستها)

– فصلها:

۱- موضوع تحقیق

۲- عنوان تحقیق

– مقدمه

۴- ارایه پیشینه

-۵- زمینه پژوهش، سوال ها و هدفها

-۶- روش تحقیق و ساختار روش شناختی

متن

— نتیجه گیری ها

و برای رسیدن به این ساختار کلی میبایست فرایند پژوهش طراحی شود.

طراحی فرآیند پژوهش

۱ طرح تحقیق محقق به کمک طرح تحقیق میتواند باورها و ایده های خود را در زمینه مورد نظر جمع و جور کند. در صورت خروج تحقیق از مسیر طبیعی خود و افتادن به دام انحراف یا سردرگمی طرح تحقیق میتواند به عنوان مرجع کار محقق قلمداد شود.

۲- عناصر طرح تحقیق عناصر کلی طرح تحقیق شامل عنوان پیشینه اهداف کلی و جزئی روش شناسی و روش ها جدول زمانی بودجه منابع و محدوده کاربرد نتایج تحقیق است.

بیان یافته های تحقیق سه روش اصلی برای گزارشکرد و یافته های تحقیق وجود دارد که عبارتند از گزارشهای کتبی مقاله های درج شده در نشریه علمی و گزارشکردهای شفاهی

-۴- فرایند تحقیق شخصی که به عنوان پژوهشگر میخواهد تحقیقی را انجام بدهد میبایست به موضوع تحقیق علاقمند باشد.

در هر تحقیق محقق پژوهشگر) میبایست به پنج پرسش و یا به پنج دبلیو (۱۷) یا به پنج (چه) پاسخ دهیم. این موارد عبارتند از:

(۱) چه چیزی؟ (what) (۲) چرا؟ (why) (۳) چه کسی؟ (who) (۴) چه جایی (where) (۵) چه موقع؟ (when)

نکات مهم در خصوص روش تحقیق

-۱- روشهای تحقیق ابزارهایی هستند که پژوهشگر برای گردآوری داده ها از آنها استفاده می نماید.

روش شناسی تحقیق فلسفه یا مبانی کلی است که تحقیق را راهبری میکند.

تحقیق کیفی نگرشها رفتارها و تجربه ها را بررسی می کند.

۴- از میان نمونه های روش شناسی های کیفی میتوان به تحقیق عملی قوم پژوهی تحقیق فمینیستی و تئوری مکتوم را اشاره نمود.

-۵- تحقیق کمی با استفاده از تحقیقات پیمایشی در مقیاس وسیع آمارهایی را تولید مینماید و در تحقیق کمی پس از بیان طرح مسئله و ایجاد فرضیه خام و تعیین متغیر لازم است شاخصها برای اندازه گیری و رسیدن به فرضیه عملی ایجاد شود و سپس اگر تحقیق وسیع باشد از نمونه گیری استفاده شود.

-۶- هیچ کدام از دو تحقق کمی و کیفی برتر از یکدیگر نیستند بلکه فقط با یکدیگر متفاوتند و هر دو آنها نقاط قوت و ضعفی دارند.

– هنگامی که از ترکیب تحقیق کیفی و کمی استفاده میشود عبارت سه گوش سازی به کار میرود.

چگونگی گزارش یافته های تحقیق

سه روش عمده برای گزارش یافته های تحقیق است که عبارتند از گزارشهای کتبی و مقاله های نشریه علمی که هر دو می تواند به صورت آنلاین باشد و همچنین گزارش شفاهی یافته ها

نکته مهم آن است که میبایست مخاطبانی که تحقیق در آن محدوده ها انجام میشود در نظر گرفت و هر دانشکده یا موسه

چارچوب گزارش کتبی تحقیق خود را دارد اما چارچوب کلی گزارشهای کشبی به این صورت است.

چارچوب گزارشهای کتبی

(۱) صفحه عنوان این صفحه در بردارنده عنوان تحقیق نام محقق و تاریخ انتشار است. اگر گزارش مربوط به تز دکترا یا فوق لیسانس باشد صفحه عنوان باید در برگیرنده ریز نکته های بیشتری درباره هدف گزارش نیز باشد مثلا پایان نامه جهت اخذ درجه دکترا به عنوان مثال دانشگاه تهران میباشد. اگر محقق از حمایت مالی سازمان ویژه ای نیز برخوردار بوده است. جزئیاتی درباره این حمایت مالی نیز میتواند در صفحه عنوان درجه شود.

(۲) فهرست مطالب در این صفحه محتوای گزارش هم به تفکیک فصلها و هم به تفکیک سربخشهای مختلف در هر بخش و شماره صفحات مربوط به هر یک از آنها درج میشود.

(۳) فهرست نگاره ها این بخش شامل عنوان و شماره صفحه تمامی نمودارها جدولها نگاره های مختلف و تمام شکلهایی است.

که مفاهیمی را در چارچوب تصویر ارایه کرده اند.

(۴) قدردانی ها برخی از محققان شاید مایل باشند از کسانی که به هر ترتیب در تحقیق آنها به طور مستقیم یا غیر مستقیم مشارکت داشته اند قدردانی کنند مثلا از استادان و کارفرمایان با دستگاههایی که آنها را پشتیبانی مالی کرده اند.

(۵) چکیده معمولا این بخش چکیده تحقیق اهداف آن روشهای به کار گرفته شده یافته ها دستاوردهای آن را دربر می گیرد.

مقدمه این بخش به معرفی تحقیق میپردازد و اهداف واژه ها و اصطلاحات و تعاریف آنها را مشخص می کند. منطق تحقیق در این قسمت مستتر است و خلاصه ای از ساختار گزارش هم در آن ذکر میشود.

پیشینه این بخش شامل پیشینه تحقیق است که شاید محتوای آن از بررسی تاریخچه و ادبیات موضوع تجربه های شخصی یا از هر دو آنها به دست آمده باشد باید مشخص شود که اطلاعاتی را که در این تحقیق به آنها استناد کرده اید از چه منبعی به دست آورده اند بنابراین لازم است در طول انجام تحقیق خود مشخصات کامل آنچه را مطالعه شده به یاد داشته باشیم. این ارجاعات می بایست از طریق استانداردهای قابل قبول و پذیرفته شده در دانشگاهها باشد.

روش شناسی ٫ روشهای تحقیق

اگر دانشجوی مقطع کارشناسی هستید لازم است بخشی از روشهای تحقیق و نیز بخشی از تئوریهای مربوط به موضوعاتی که به عنوان تحقیق مرتبط است را یادآور شویم اما اگر دانشجوی تحصیلات تکمیلی هستید می بایست علاوه بر آن به ماهیت اطلاعات و تئوریها و فلسفه وجودی آنها بپردازد. اگر در استخدام سازمان یا شرکتی هستید در بخشی که میتوان به آن عنوان روشهای تحقیق را داد تنها به توصیف روشهایی که در تحقیق خود از آنها بهره گرفته اید بپردازید. همه اطلاعات عملی را که افراد در ارزیابی کارتان نیازمند آن هستند در آن قسمت بیاورید مثلا چند نفر در این کار تحقیقاتی شما به خدمت گرفته شده اند (حجم نمونه این افراد با استفاده از چه روشی انتخاب شده اند محدوده زمانی تحقیقتان چقدر بوده است؟ نحوه ثبت اطلاعات چگونه بوده است و نهایتا برای تجزیه و تحلیل اطلاعات گردآوری شده از چه روشهایی بهره گرفته شده است. کاترین داوسون (۱۳۱ (۱۳۹۰)

یافته ها تجزیه و تحلیل

اگر تحقیق انجام شده تحقیق کمی وسیعی باشد این بخش میتواند حاوی جدولها نمودارها نمودارهای دایره ای و دیگر آمارهایی باشد که میتوانند به این تحقیق مرتبط باشند. اما اگر تحقیق انجام شده از نوع کیفی باشد این بخش میتواند یک نوشته ساده عاری از آمار و محاسبات کمی باشد و مشکل توصیفی به خود بگیرد و در این صورت شاید حاوی جمله های طولانی باشد.

نتیجه گیری

در این بخش یافته هایتان را جمع بندی میکنید و از آنها نتایجی را استخراج میکنید که شاید پاره ای از آنها با تحقیق یا آثار دیگری غیر از موضوع اصلی تان مرتبط باشد.

(۶) توصیه ها در پاره ای از گزارشهایی که در محیط های دانشگاهی تهیه میشود نیازی به این بخش نیست. اما اگر تحقیق را برای

شرکتی انجام میدهید این بخش میتواند مهمترین بخش گزارش شما باشد. به همین دلیل است که در برخی از گزارشهای تحقیق بخش توصیه ها به دلیل اهمیتش در صدر گزارش آمده و اولین بخش آن را به خود اختصاص داده است. در این بخش فهرستی از توصیه هایی که از دل کار شما برآمده اند، عنوان می شود.

) تحقیقات آینده بهتر است که هم در تحقیقات آکادمیک و هم در تحقیقات صورت گرفته در محیط های اداری بخشی را درج کنیم که نشان دهد تحقیق انجام شده چگونه میتواند در آینده تداوم یابد. شاید پاره ای از تحقیقات به دستاوردهایی نیانجامد که همه پرسشها را پاسخ بگویند یا شاید انجام تحقیق خود به ایجاد پرسشهای بیشتری بینجامد و لازم باشد در آینده بیشتر به آنها پرداخته شود.

(۸) منابع مآخذ یکی از شیوه های مشهور روش دانشگاه هاروارد است که در آن نام خانوادگی به ترتیب حروف الفبا می آید و به دنبال آن نام سال انتشار ٫ عنوان کتاب با فونت کج محل انتشار و نهایتا نام ناشر آورده میشود. اگر منبع مزبور یک مقاله مندرج در نشریه علمی است عنوان مقاله بین دو کامای وارونه میآید و نام نشریه نیز با فونت کج نوشته میشود و بعد از نام نشریه شماره جلد و صفحه های مقاله نیز آورده میشود.

(۹) کتاب شناسی پایان نامه های دکترا یا کارشناسی ارشد که حجم شان زیاد است هم به بخش منابع و مآخذ هم به کتابشناسی نیاز دارند. همان گونه که میدانید بخش منابع در بردارنده ای اطلاعات آن دسته از آثاری است که در متن گزارش به آنها اشاره شده است. اما چنانچه آثار دیگری را در ارتباط با تحقیقتان مطالعه کرده اید حتی اگر هنگام نوشتن گزارش تحقیق به آنها اشاره نکرده باشند، می توانید مشخصاتشان را در کتابشناسی بیاورید. البته باید اطمینان داشته باشید که منابع مزبور به تحقیق شما ارتباط دارد.

(۱۰) پیوستها اگر برای انجام تحقیق خود پرسشنامه ای آماده کرده برنامه مصاحبه با مصاحبه هایی را ترتیب داده با قواعد و اصولی را درباره باید و نبایدهای اخلاقی در تحقیق آماده کرده اید این توضیحات را در قسمت پیوستها بیاورید. عموما بخش پیوستها در محاسبه ای حجم کار محقق منظور نمیشد. بنابراین میتوانید از آن برای درج اطلاعاتی بهره بگیرد که ذکرشان لازم است ولی نمی خواهید فضای اصلی گزارش را با آنها اشغال کنید. هنگامی که مطالبی را در بخش پیوستها می آورید. باید مطمئن باشید که با کارتان مرتبط باشد. مطالب پیوست میبایست کمک به درک عمیق پایان نامه نماید.

دلایلی که گزارشهای تحقیق موفق و خوب نمی شود.

(۱) نبود ساختار منطقی

(۲) عدم تشریح مناسب ایده های مطرح شده در گزارش

(۳) بی نظمی و ساختار نایافتگی کار

(۴) فرضیه هایی که توجیه آنها با شواهد موجود امکانپذیر نیست.

(۵) وجود اشتباه های فراوان گرامری (دستوری) یا چاپی

(۶) جمله ها یا پاراگراهای بسیار طولانی و مبهم

(۷) آشکار بودن بی چون و چرای این نکته که جمله ها یا مطالب از منابع دیگری گرفته شده اند.

(۸) تکرار زیاده از حد مطالب

(۹) وجود مطالب اضافی که به نحوی اطلاعات غیر مرتبط تلقی میشود.

(۱۰) ضعف بخش خلاصه و نتیجه گیریها

هنجار نامه در تحقیق

(۱) نام پوشی محقق میبایست متعهد شود که هیچ نام یا نشانه ای را در گزارش نهایی خود به کار نبرد و اساسا اطلاعات را بر پای نام و نشانی افراد طبقه بندی و نگهداری نکند این مساله کمک میکند اطمینان حاصل شود که اشخاص ثالث نخواهند توان آنچه را در جریان بحث ابراز داشته اید علیه تان مورد استفاده قرار دهد.

(۲) محرمانه بودن محقق میبایست متعهد شود که هیچ یک از اطلاعات گروه مباحثه را برای اشخاص ثالث آشکار نکند مه

اینکه برای اینکار اجازه لازم را داشته باشد. دیگر آزمون شوندگان نیز میبایست به این مورد احترام بگذارند.

(۳) حق محقق برای اظهار تفسیر و برداشت محقق از داده ها کسانی که در تحقیق همکاری میکنند. می توانند داده ها را

مورد تجزیه و تحلیل و تفسیر قرار دهد و چنانچه لازم باشد بتوان تغییراتی را اعمال کرد.

(۴) گزارش نهایی این گزارش میبایست به مراجع ذی ربط ارسال شود.

(۵) داده پایی محقق خود را به رعایت قوانین و مقررات داده پایی ملزم میکند از جمله قوانین مربوط به حقوق مالکیت فکری

کاترین داوسون (۱۴۸ (۱۳۹۰)

بررسی مفاهیم پژوهش مطابق جایگاه آنها

(۱) موضوع تحقیق که معمولا بسیار کلی مطرح میشود.

(۲) عنوان تحقیق که با توجه به موضوع تحقیق جزئی تعریف میشود.

(۳) اهمیت و ارزش تحقیق هر تحقیق باید مشتمل بر دو فایده یا نفع باشد؛ یکی نفع آنی و شخصی و دیگری نفع غایی یا علمی اهمیت و ارزش پژوهش عبارت از مجموع اطلاعاتی است که مشخص میکند. نتایج این تحقیق تا چه حد برای دیگران مفید است. نتایج تحقیق منشاه چه دستاوردهایی و آگاهیهای جدید است. این پژوهش چه نکات جدیدی را مطرح میسازد؟ این تحقیق تا چه حد کاربردی و حل المسائلی است؟

(۴) سوال اصلی تحقیق سوال اصلی تحقیق که ارتباطی به سوال فرعی تحقیق ندارد.

(۵) فرضیه ها تحقیق میتواند دارای یک فرض یا دو فرض یا سه و چهار فرض باشد. فرضیه جمله ای است که انتظارات محقق را در زمینه رابطه بین متغیرها بیان میکند فرضیه مشخص میکند که در این تحقیق مراد توصیف سطحی یا مطالعه مقایسه ای جامع و عمیق و یا بررسی همبستگی و همخوانی و یا احتمالا برآورد و بررسی روابط علت و معلولی متغیرهای ویژه و مطرح شده در فرضیه هاست.

(۶) تعریف متغیر، مفاهیم و عملیاتی در اینجا ضمن مشخص و معین نمودن متغیرهای مستقل و وابسته مفاهیم انتزاعی» به انضمامی تبدیل میشود و به نحوه عملیاتی کردن متغیرها، اشاره میکند.

(۷) روش تحقیق انتخاب این روش ارتباط مستقیمی به موضوع تحقیق دارد و محقق بایستی مشخص نماید که برای موضوع انتخابی چه روشی مناسب است. در اینجا پژوهشگر باید نوع روش تحقیقی و روش جمع آوری اطلاعات و دلیل انتخاب آن را توضیح دهد و همچنین با توجه به انواع مختلف روشهای تحقیق و با در نظر گرفتن هدف و موضوع پژوهشی خود چه روشی را مناسب داشته است.

(۸) موانع مشکلات و محدودیتهای تحقیق این محدودیتها شامل: (۱) محدودیتهایی که کنترل آنها از عهده پژوهشگر خارج است (۲) محدودیتهایی که کنترل آنها در اختیار پژوهشگر است.

(۹) سازماندهی تحقیق سازماندهی نه تنها محتوای مباحث متن را مشخص میسازد بلکه به متغیرهای شناسایی شده در فرضیه و فرضیه های پژوهش و تعریف عملی آن ارتباط تنگاتنگ پیدا میکند پژوهشگر باید خلاصه ای روشن و رسا از سایر فصول تحقیق خود را روشن و رسا بیان دارد طاهری، ۲۰۱ (۱۳۹۰)

جمع آوری اطلاعات از طریق کتابخانه

در پاره ای از تحقیقات نظیر تحقیقات تاریخی محقق حدود ۸۰ الی ۹۰ درصد از اطلاعات تحقیقی خود را از طریق مطالعات کتابخانه ای به دست می آورد.

طبقه بندی کتابخانه

(۱) نظام دهی دیوئی این نظام دهی برای طبقه بندی کتاب در سال ۱۸۷۶ توسط ملویل دیوئی طراحی شده است و در کتابخانه امریست که خود در آنجا به کتابداری اشتغال داشت به کار بسته شد.

(۲) طبقه بندی کتابخانه کنگره این طبقه بندی توسط هربرت بر تنام طراحی گردید و بر اساس قانونی که در سال ۱۸۸۰ از کنگره گذشت به آن جنبه قانونی داده شد. در این طبقه بندی به جای ده طبقه اصلی که در طبقه بندی دیویی به کار میرود شامل بیست

طبقه اصلی است. حروف الفبا برای عناوین اصلی به کار میرود اما برای تقسیمات فرعی تقریبا مانند روش دهی دیونی از اعداد. استفاده میشود. (طاهری (۱۸۴ (۱۳۹۰)

توضیح مراحل تدوین پژوهش

معمولا گزارش تحقیق پایان نامه ها و رساله علمی دارای فصلها و قسمتهایی به خلاصه زیر است.

(۱) صفحه عنوان (۲) تقدیم (۳) فهرست مطالب (۴) فهرست جدولها و نمودارها در صورتی که وجود داشته باشد، ۱۵ فهرست شکلها و عکسها در صورتی که وجود داشته باشد (۶) پیشگفتار (۷) فصل اول – کلیات تحقیق (۸) فصل دوم – دیدگاه های نظری مباحث تئوریک (۹) فصل سوم – تاریخچه و سابقه موضوع (۱۰) فصل چهارم – روش تحقیق جامعه آماری و نمونه گیری (۱۱) فصل پنجم – تجزیه و تحلیل داده ها و یا اطلاعات (۱۲) فصل ششم – خلاصه تحقیق نتیجه گیری و پیشنهادات (۱۳) فهرست منابع با کتاب نامه (۱۴) ضمائم (طاهری، ۱۹۴ (۱۳۹۰)

پیشگفتار: معمولا شامل اطلاعات مختصر و مفیدی از هدف و انگیزه و دامنه وسعت تحقیق است که قبل از مطالعه کامل تحقیق پایان نامه و یا رساله به خواننده تصویر کلی و واضح از مطالب مندرج در آن به دست میدهد. هرگاه نویسنده تحقیق در اجرای آن از کمک های زیادی برخوردار شده باشد گزارش تحقیق وی شامل قدردانی و تشکر نیز خواهد بود. (طاهری، ۱۹۹ (۱۳۹۰)

۱-۳- فصل اول – کلیات تحقیق این قسمت شامل قسمتهای زیر است:

(۱) طرح مسأله و تعریف موضوع تحقیق در این قسمت ضمن تعریف موضوع تحقیق محقق به مشکل اساسی می پردازد. محقق ضمن افشای نیاز خود برای آگاهی از موضوعی ویژه آن را به بیانی روشن توجیه و توصیف می نماید و ضمن تعریف و تعیین متغیرها در حوزه تحقیق که بر مبنای دیدگاه یا دیدگاه ها میباشد. عوامل موجود در موقعیت را تعریف و تعیین می کند. مساله پژوهش باید به طور عملی قابل بررسی باشد. (طاهری، ۱۹۹ (۱۳۹۰)

-۲-۳- فصل دوم – دیدگاه های نظری – مباحث تئوری

در این فصل پژوهشگر نقل قول از محققان مختلف را که جمع آوری نموده نظر و دیدگاههای موافق و مخالف در باب موضوع و مقایسه نظر محققان بررسی میشود و در نهایت پژوهشگر بایستی مشخص نماید بر مبنای کدام . دیدگاه و یا دیدگاه ها مسئله نظر را مورد مطالعه قرار میدهد و به متغیرهای مورد نظر اشاره مینماید پژوهشگر در تحلیل یافته ها بایستی توجه خاصی به انطباق نظریه و مصداق داشته باشد. طاهری (۲۰۱ (۱۳۹۰) مورد

— فصل سوم – پیشینه و تاریخچه موضوع تحقیق

در این فصل محقق نشان میدهد از چه زاویه ای و به چه متغیرهایی و یا نکاتی میپردازد که محققان قبلی به آن نیز نپرداختند. در اینجا نیز پژوهشگر به تاریخچه موضوع تحقیق میپردازد. طاهری (۲۰۱ (۱۳۹۰) در تهیه پیشینه تحقیق می بایست مقالات و کتاب های مرتبط و سایتهای اینترنتی مرتبط با موضوع مورد مطالعه قرار گیرد.

-۴-۳- فصل چهارم – روش تحقیق

در این فصل ضمن روشن نمودن ابزارهای روشن جمع آوری اطلاعات به جامعه آماری روش آماری نمونه گیری روش نمونه گیری متغیرها و نحوه عملیات اشاره میشود که این روشها مربوط به روش کمی است و استفاده از روشهای کیفی نظیر : تفسیری تفهمی با ساختارگرایی مربوط به این روش است.

-۵-۳- فصل پنجم در صورت لزوم پنجم ششم هفتم تجزیه و تحلیل اطلاعات و یا داده ها

این یک یا دو یا سه فصل اصل تحقیق و قلب گزارش تحقیق است. داده های تحقیق از راه بحثهای نوشتاری و با استفاده از جدولها و نمودارها با دید انتقادی تجزیه و تحلیل و گزارش میشوند طاهری ۲۰۲ ۱۳۹۰ که این امر مربوط به روش کمی در تحلیل متن و نگارش آن است برای نوشتن متن خوب میبایست با توجه به یک رویداد مهم یا مصادیق آن بحث شروع به نوشتن نمود.

۶-۳- فصل ششم – خلاصه تحقیق نتیجه گیری و پیشنهادها

-۴- فهرست منابع یا کتاب نامه عنوان کتاب به این صورت در نظر گرفته میشود.

(۱) نام خانوادگی (۲) نام کوچک (۳) عنوان کتاب (۴) چاپ (۵) مترجم (۶) ویراستار (۷) محل نشره (۸) نام نشره (۹) تاریخ نشره (۱۰) تعداد جلد (۱۱) جلد مورد استناد (۱۲) صفحه

مثال: (۱) مایکل (۲) فاستر «خداوندان اندیشه سیاسی (۳) ترجمه جواد شیخ الاسلامی، تهران، امیر کبیر، (۱۳۷۲) ۵ ج ۱ ص ۱۰۰

عنوان مقاله به این صورت ذکر میشود.

(۱) نام خانوادگی (۲) نام کوچک (۳ عنوان مقاله (۴) مترجم (۵) نام نشریه (۶) شماره سال یا دوره (۷) شماره نشریه (۸) تاریخ نشر مثال: طاهری، ابوالقاسم چگونگی خارج شدن از اقتصاد تک محصولی با تاکید بر صنعت جهانگردی مطالعه مدیریت سال ۲ ش

۲ و ۳ خرداد (۱۳۷۲)

ضمائم در این قسمت ضمائم یک پایان نامه و با رساله پژوهشگر هرگونه سند مدرک و یا مطلبی که تصور می کند آگاهی و فهم خواننده را به طور غیر مستقیم پیرامون فرایند تحقیق افزایش می دهد. دسته بندی می کند.

عملیاتی نمودن پژوهش روش کمی

تحقیق کمی به دنبال کمیت سازی است. تحقیق های کمی و کیفی و مقایسه ای تا مرحله تدوین فرضیه با هم مشابهت هایی دارند. اما از مرحله تدوین فرضیه تفاوت آغاز میشود. در تحقیقات کمی مراحل زیر باید انجام شود.

موضوع تحقیق

عنوان تحقیق

طرح مساله *

✓ توجه به هنجارها و وضع مطلوب از طریق منطق قیاسی

توجه به هستها و وضع موجود از طریق منطق استقرابی

طرح فرضیه

طرح متغیر

تبدیل متغیر

به شاخصها با استفاده از اندازه گیری که از طریق روش مصاحبه پرسشنامه صورت می گیرد

(۱) اندازه گیری اسمی

اندازه گیری که (۲

) اندازه گیری رتبه ای

(۳) اندازه گیری فاصله ای

اعتبار سنجی

نمونه گیری

تحلیل داده ها

نتیجه گیری

طرح مساله

در طرح مسئله تحقیق باید هم از طریق اکتشافی یعنی شناخت وضع موجود و بررسی بحرانها مسئله تحقیق را بیان نمود، ولدی نباید در مورد اندیشه سیاسی به طرح مسئله اکتشافی اکتفا نمود، بلکه می بایست علاوه بر استفاده از منطق اکتشافی که مبتنی بر جزء به کل است و بر منطق استقرایی استوار است از منطق قیاسی برای پیش بینی روند پژوهش که نوعی حرکت از کل به جنزه است. استفاده شود. در طرح مسئله تحقیق میبایست وضع موجود به خوبی تبیین شود. برخی از تحقیقات را پژوهشهای تبییشی می گویند که توجه آنها بیشتر به وضع موجود است در مقابل نوع دیگر پژوهش نجسی است که علاوه بر وضع موجود در صدد ارایه راهکار برای وضع مطلوب است و برخی دیگر از تحقیقات پژوهشهای زمینه محور نامیده میشود که در این پژوهشها بستر و بافت در تحقیق در نظر گرفته میشود.

برای طرح مساله کرلینجر سه شرط اصلی به شرح زیر عنوان می کند.

(۱) مساله تحقیق باید روابط بین دو یا چند متغیر را تعریف کند به طور مثال اگر مساله مربوط به دو عامل A و B باشد باید رابطه بین این دو عامل مشخص باشد و اگر هر یک از این دو نیز روابطی با عوامل C و D و غیره داشته باشد. این روابط نیز تعیین و مشخص می گردد. (۲) مساله را باید حتی الامکان به صورت سوالی مطرح کرد به این ترتیب به عوض گفتن اینکه عامل A علت اصلی ایجاد عامل B است. بهتر است مساله را به این صورت بیان کنیم آیا عامل ۸ باعث به وجود آمدن عامل B است یا خیر؟

(۳) مساله تحقیق باید حتی المقدور به طور عملی قابل بررسی باشد طاهری (۹۰ (۱۳۹۰) در پایان طرح مسئله تحقیق می بایست سوال های اصلی و فرعی فرضیه های اصلی فرعی و رقیب و سپس متغیرهای مستقل و وابسته و در بعضی از مواقع متغیرهای کنترل و مزاحم آورده شود و در آخر روش تحقیق بیان شود.

طرح فرضیه

از نظر ون دالن فرضیه همانند نورافکن پرقدرتی است که راه را برای پژوهشگر روشن میکند. فرضیه به ویژه در پژوهشهایی که هدف آن کشف روابط علت و معلولی است ضروری است. فرضیه در پژوهش دارای نقشهایی به شرح ذیل است:

(۱) فرضیه به مطالعه منابع مربوط به موضوع مورد تحقیق جهت میدهد و از مطالعه منابعی که با موضوع مورد پژوهش ارتباط ندارد جلوگیری به عمل می آورد به عبارت دیگر فرضیه مشخص میکند که چه چیزی با مورد پژوهش در رابطه است و از جمع آوری اطلاعات بی حاصل جلوگیری به عمل می آورد.

(۲) فرضیه جهت و هدف تبیینها را معین میکند و از طریق همبستگی درونی بین واقعیتهاست که میتوان الگوی با معنایی برای درک مساله فراهم کرد اگر فرضیه درست صورت بندی شده باشد میتواند جهت و هدف و تبیین ها را مشخص کند.

(۳) فرضیه ها به پژوهشگر کمک میکنند تا مساله پژوهشی را بهتر درک کند فرضیه ها پژهشگر را قادر میسازند تا روش تحقیق و همچنین روشهای جمع آوری اطلاعات فرضیه را برای حل مساله پژوهش معین کند.

(۴) فرضیه چارچوبی برای گزارش نتایج فراهم میسازد. آنها به پژوهشگر اجازه میدهند تا داده های مربوط را جمع آوری کند و به همین ترتیب امکان تفسیر اطلاعات جمع آوری شده را مهیا میسازد طاهری (۱۰۵ (۱۳۹۰)

از نظر تاکمن فرضیه خوب با توجه به ملاکهای زیر صورت میگیرد (۱) باید رابطه بین دو یا چند متغیر را حدس بزند. ۲۲ باید روشن و بدون ابهام و به صورت یک جمله اخباری بیان شود. (۳) قابل آزمون باشد به این معنی که امکان بیان مجدد آن به صورت عملیاتی وجود داشته باشد طاهری (۱۰۷ (۱۳۹۰)

مشخصات یک فرضیه خوب

۱ روشن مشخص و معین باشد.

۲ به خوبی تعریف شده باشد و قابل فهم باشد.

حدود آن مشخص گردد حد و مرزی مشخص داشته باشد.

حتى المقدور بر اساس تئوریهای موجود بنا گردد و خیالی و ایده آلی نباشد.

د بتوان با وسایل و لوازم موجود آن را تحت آزمایش تجربه و مشاهده علمی قرار دارد.

-۶- نتایج حاصل از فرضیه قابل استفاده باشد. طاهری، ۱۱۵ (۱۳۹۰)

نظریه «دونالداری پنج ویژگی با ملاک برای فرضیه نام برده است.

(۱) فرضیه بایستی قدرت تبیین داشته باشد.

(۲) فرضیه باید رابطه مورد انتظار را بین متغیرها بیان کند.

(۳) فرضیه باید قابل آزمون باشد.

(۴) فرضیه باید با اصول کلی دانش موجود هماهنگ باشد.

(۵) فرضیه بایستی تا حد امکان روشن و دقیق بیان شود. (طاهری ۱۱۷ (۱۳۹۰)

منابع تدوین فرضیه بعد از طرح مساله فرضیه سازی صورت میگیرد و یکی از منابع تدوین فرضیه مطالعه منابع و تجارب گذشته است فرضیه راهنمای پژوهشگر در انتخاب طرح تحقیق است و میبایست آزمون شود نتایج تحقیقات پیشین می تواند جزء منابع تدوین کننده فرضیه باشد. همچنین شیوه صحیح استفاده از منابع کتابخانه ها مربوط به شناخت چینش کتابخانه هاست که معمولا به دو صورت انجام میشود چینشی که کتابخانه کنگره آمریکا انجام میدهد مانند: ۳٫۰۴۵۶) و با چینشی که توسط نظام دیویی انجام میگیرد. مانند ۴۷۷۷ م ع (۱۲۳)

آزمون فرضیه فرضیات باید (۱) قابلیت اعتماد علمی (۲) ارزش علمی (۳) ارزش منطقی (۴) اظهار نظر گروهی (۵) مراجعه به موارد مشابه قبلی را دارا میباشد. (طاهری (۱۲۱ (۱۳۹۰) همچنین فرضیات باید اعتبار سنجی شود به این معنی که طرح فرضیه می بایست مطابق با طرح عنوان و سوال باشد.

انواع فرضیه

(۱) فرضیه اصلی که مطابق با طرح مساله مطرح میشود.

(۲) فرضیه فرعی با توجه به فرضیه اصلی مطرح میشود.

(۳) فرضیه رقیب فرضیه ای است که در مخالفت با فرضیه اصلی قرار می گیرد.

بیان متغیرها که عبارتند از (۱) متغیرهای پیشافهمی که قبل از متغیر مستقل قرار میگیرند؛ (۲) متغیر مستقل که تاثیر گذار بر متغیرهای دیگر است؛ (۳) متغیر وابسته که از متغیر مستقل تاثیر میگیرد؛ (۴) متغیر کنترل که نحوه تاثیر متغیر مستقل و وابسته را بررسی میکند؛ (۵ متغیر مزاحم مداخله گر که باید از تحقیق حذف شود. لازم به ذکر است که تحقیق همیشه از متغیر وابسته شروع میشود زیرا متغیر وابسته باید توضیح داده شود و متغیر مستقل تاثیر گذار بر متغیرهای دیگر است و در تحقیق امکان دارد. یک متغیر زمانی مستقل و زمانی دیگر وابسته باشد.

بیان روش تحقیق

که شامل روش تحقیق کیفی کمی و مقایسه ای است که معمولا بعد از ذکر متغیرها باید آورده شود روش تحقیق کمی مبتنی بر آمار و ارقام و روش تحقیق کیفی مبتنی بر تفسیر و تأویل است و در بعضی از تحقیقها از روش تلفیق کمی و کیفی استفاده می شود.

بیان اهداف تحقیق تاکید روی علمی بودن اهداف تحقیق است و اینکه پژوهش چه چیزهایی را دنبال می کند و یا قصد تعیین آنرا دارد نیز هدف دیگر پیشنهادهایی است که بر اساس یافته ها ارایه میشود. معمولا بعد از بیان اهداف تحقیق، چارچوب نظری و یا ادبیات موضوع ذکر میشود که در این قسمت تحقیقاتی که قبلا در موضوع خاص تحقیق ذکر شده آورده میشود.

شیوه های آماده نمودن متغیرها برای اندازه گیری

مواردی که میتواند برای نوشتن طرح مسئله و نوشتن متن تحقیق در روش کمی و کیفی استفاده شود که معمولا بیان طرح مسئله بعد از بیان اهداف تحقیق است. این موارد عبارتند از:

۱ – مصاحبه

در تحقیق اجتماعی انواع زیادی از مصاحبه وجود دارد معمولترین مصاحبه ها عبارتند از بی ساختار نیمه ساختار یافته ساختار یافته لازم به ذکر است که استفاده از مصاحبه هم در تحقیقات کیفی و هم در تحقیقات کمی به کار میرود. تنها مصاحبه ای که در تحقیق کیفی به کار می رود عمیق تر است.

۱-۱- مصاحبه بی ساختار به این نوع مصاحبه مصاحبه آزاد یا غیر رسمی نیز میگویند این نوع مصاحبه دارای انعطاف فراوانی است. در این روش مصاحبه گر موقعیتی را فراهم میکند که در آن مصاحبه شونده احساس آرامش بیشتر را می نماید.

بنابراین در مصاحبه بی ساختار مصاحبه شونده احساس آرامش و راحتی مینماید و رفتار و گفتار او طبیعی است و اطلاعات واقعی تر در مصاحبه حاصل میشود بر خلاف مصاحبه ساختار یافته که برای تحقیق کمی استفاده میشود این نوع مصاحبه بیشتر برای تحقیق کیفی استفاده میشود. اغلب روانشناسان بالینی مددکاران اجتماعی مشاوران و راهنمایان تحصیلی در تحقیقات موردی و زمینه ای از روش مصاحبه آزاد استفاده میشود. کاترین داوسون (۳۴ (۱۳۹۰)

-۲-۱- مصاحبه نیمه ساختار یافته یکی از معمول ترین انواع مصاحبه است که در تحقیقات کیفی اجتماعی مورد استفاده واقع می شود. در این نوع مصاحبه محقق به دنبال اطلاعات خاصی است تا بتواند آنها را با اطلاعاتی که از دیگر مصاحبه ها به دست. می آید مقایسه و مقابله کند. این مصاحبه نیز انعطاف پذیر است اما محقق برنامه مصاحبه را آماده میکند که این برنامه شامل تعدادی پرسشهای خاص یا فهرستی از موضوعاتی است که قرار است مورد بحث قرار گیرد.

۳-۱- مصاحبه ساختار یافته به این نوع مصاحبه مصاحبه منظم نیز گفته میشود که در آن مصاحبه گر از پیش سوالها و پاسخ های مورد نظر را تهیه و تنظیم میکند و در زمان مصاحبه آنها را در اختیار مصاحبه شوندگان قرار می دهند. برخی این مصاحبه را یکنواخت و غیر منعطف میدانند از مصاحبه های ساختار یافته بیشتر در تحقیقات کمی استفاده می شود. این مصاحبه می تواند رو در رو یا با کمک رایانه همراه یا با تلفن انجام شود. کاترین داوسون ۳۶ (۱۳۹۰)

گروه مباحثه از چند نفر درخواست میشود در یک گروه گرد هم آیند و در مورد یک موضوع خاص بحث کنند که این روش دارای مزایا و معایبی است. از معایب گروه مباحثه آن است که (۱) شاید بعضی در گروه احساس راحتی نکنند و از اینکه می خواهند جلو دیگران صحبت کنند اضطراب داشته باشند (۲) شاید همه افراد در بحث شرکت نکنند (۳ دیدگاههای هر فرد می تواند تحت فشار دیگر افراد حاضر در گروه قرار گیرد؛ (۴) شاید بعضی از محققان کار هدایت و راهبری گروه مباحثه را دشوار و دلهره آور ارزیابی کنند (۵) شاید محل اجتماع و وسایل گران باشد (۶) در زمان تجزیه و تحلیل استخراج و جدا کردن نظرات هر فرد از مجموع نظرات ابراز شده دشوار خواهد بود. مزایای گروه مباحثه عبارت است از : (۱) میتوان طیف وسیعی از پاسخها را طی یک جلسه دریافت کرد (۲) آزمون شوندگان میتوانند از یکدیگر پرسش کنند و بدین ترتیب از اثر و نفوذ گرایشهای محقق بکاهند. (۳) به مردم کمک میکند که موضوعاتی را که در غیر این صورت میتوانست از یادشان برود و بیاد بیاورند (۴) به آزمون شوندگان کمک کند که بر خجالتشان غلبه کند به ویژه اگر دیگر افراد را در گروه مباحثه بشناسند؛ (۵) تاثیرات گروه منبع مفیدی برای تجزیه و تحلیل اطلاعات به شمار رود (۶) تعامل آزمون شوندگان با یکدیگر برای تجزیه و تحلیل مفید است. کاترین داوسون (۳۷ (۱۳۹۰)

محاسن روش مصاحبه

۱- در مورد کودکان افراد بی سواد که قادر به نوشتن نیستند افراد با اختلالات خواندن و نوشتن بیماران روانی و یا همچنین افراد

با سواد که مطالب را نمیتوانند بر روی کاغذ بیاورند بهترین وسیله کسب اطلاعات مصاحبه است.

-۲- اگر مصاحبه کننده اطلاعات کامل از موضوع مصاحبه داشته باشد میتواند اطلاعات با ارزشی از آنها استفاده کند.

در مصاحبه میتوان کلیه افرادی را که در نمونه گیری انتخاب شده اند مورد مطالعه قرار داد طاهری ۱۶۵ (۱۳۹۰)

معایب روش مصاحبه

۱- هزینه تحقیق در مصاحبه نسبت به سایر روشها بسیار بالا و در مدت کوتاهی نمیتوان از تعداد بسیار زیادی مصاحبه به عمل آورد.

۲- تعبیر و تفسیر استخراج و تجزیه و تحلیل اطلاعات در روش مصاحبه بسیار مشکل است.

– در صورتی که پاسخ دهندگان در مناطق جغرافیایی مختلفی پراکنده باشند. مصاحبه چندان روش مناسبی نیست و برای انجام مصاحبه به افراد مجرب و ماهر نیاز است. (طاهری، ۱۶۵ (۱۳۹۰)

نکات قابل تامل در مصاحبه

۱ مصاحبه گر، قبل از شروع مصاحبه باید اطلاعاتی از روحیات طرز زندگی و خصوصیات اخلاقی و روانی مصاحبه شونده داشته باشد.

سوالها باید به تدریج مطرح شود و عجله ای در پایان رساندن مصاحبه نشان ندهد.

– مصاحبه گر در طرح سوالها باید دقت داشته باشد که در تمام مراحل مصاحبه از اظهار نظر شخصی خود پرهیز نماید.

مصاحبه گر باید کلیه مطالب را ثبت و ضبط کند.

-۵ هرگز نباید با مصاحبه شونده مخالفت کرد.

-۶- مصاحبه گر باید تاثیر مطلوب بر مصاحبه شونده بگذارد. (طاهری (۱۶۶ (۱۳۹۰)

مصاحبه با چه کسانی مفید است.

۱ هیات علمی دانشگاهها محققان کارآزموده و کارشناسان خبره

۲- شاهدان عینی

جماعتی که موضوع تحقیق مستقیما به آنها مربوط میشود. (معینی (۱۶۷ (۱۳۹۰)

۲- پرسشنامه

سه نوع پرسشنامه اصلی وجود دارد بسته باز و ترکیبی از این دو

۱-۲- پرسشنامه بسته به این نوع پرسشنامه پرسشنامه منظم نیز گفته میشود در آن سوالها و نیز پاسخ های گوناگون از قبل تهیه شده است و هر پاسخ برای هر سوال به گونه ای تنظیم شده است که ضمن داشتن منطقی درست برای آن سوال از پاسخ مربوط به سوال دیگر کاملا مستقل باشد. کاترین داوسون (۳۸ (۱۳۹۰)

این نوع پرسشنامه در جریان انجام تحقیقات کمی و برای تولید آمار و ارقام مورد استفاده قرار میگیرد. این نوع پرسشنامه ها دارای چارچوبی از پیش تعیین شده هستند.

-۲-۲- پرسشنامه باز این پرسشنامه برای تحقیقات کیفی استفاده میشود در این نوع پرسشنامه ها جایی برای علامت زدن مشخص نشده است و در عوض فضاهای خالی برای پاسخ دادن در نظر گرفته شده است. در حالیکه پرسشنامه های بسته برای فهمیدن اینکه چه تعداد از مردم از خدمات استفاده میکنند کاربرد دارد. پرسشنامه باز برای فهمیدن این است که مردم درباره همان خدمات چه فکر میکنند در پرسشنامه باز به دنبال عدد و رقم نیستیم بلکه به دنبال باور و عقیده هستیم کاترین داوسون (۳۸ ۱۳۹۰ -۳-۲- ترکیبی از دو پرسشنامه باز و بسته بسیاری از محققان ترجیح میدهند که ترکیبی از دو نوع پرسشنامه باز و بسته را به کار گیرند. به این ترتیب با استفاده از یک فرم واحد هم امکان فهمیدن اینکه چند نفر از مردم از خدمات استفاده می کنند. میر است و هم دانستن اینکه درباره خدمات چه فکر میکنند بسیاری از پرسشنامه ها با تعدادی پرسشهای بسته و محل هایی برای علامت زدن یا مقیاس هایی برای رتبه بندی کردن آغاز میشوند و با قسمتی که حاوی پرسشهای باز است و برای درج ریز

نکته های بیشتر پیش بینی شده است پایان می یابند. کاترین داوسون ۳۸ (۱۳۹۰)

پرسشنامه که از ابزارهای تحقیق کمی است و موارد ذیل میبایست مورد بررسی قرار گیرد.

محاسن پرسشنامه

(۱) در مقایسه با مصاحبه پرسشنامه در اغلب شرایط عملی تر و آسانتر است و به محقق امکان میدهد تا نمونه های بزرگتر را مطالعه و بررسی کند.

(۲) به جهت سادگی و هزینه کمتر میتوان آن را بین افرادی لازم توزیع کرد که نماینده گروهی بزرگند.

(۳) نیازی به مصاحبه گر نیست. بدین جهت از امکانات نیروی انسانی و مالی مقرون به صرفه است.

(۴) چون هویت پاسخگویان در پرسشنامه مشخص نیست احتمالا در پاسخها صداقت بیشتری وجود دارد.

(۵) چون پاسخها به طور مستقیم توسط پاسخگو داده میشود در یادداشت اظهارات امکان اشتباه پیش داوری و داوری ناروا وجود دارد.

(۶) پاسخگو از نظر زمان جواب دادن تحت فشار نیست و به هنگام فراغت به سوالها پاسخ خواهد گفت. به علاوه در پاسخگویی فرصت و امکان تجدید نظر را دارد.

یکنواخت بودن آموزشی است که برای تکمیل کردن پرسشنامه به آزمودنیها داده میشود و همچنین یکسانی تقریبی شرایط آنان در موقع تکمیل پرسشنامه است.

معایب پرسشنامه

(۱) گروه های بی سواد نمیتوانند به سوالها پاسخ دهند.

(۲) تحلیل تعبیر تفسیر سوالهایی که پاسخی به آنها داده نشده، غیر ممکن یا دشوار است.

(۳) تعداد پرسشنامه های پاسخ داده شده ممکن است کمتر از حداقل باشند.

(۴) بعضی از سوالها را نمیتوان از طریق پرسشنامه برسید.

(۵) ممکن است زمان پاسخگویی و برگشت پرسشنامه به درازا بکشد و تحقیق بیش از اندازه لازم به تاخیر افتد.

(۶) ممکن است پژوهشگر با خطاهای کیفی روبرو شود.

نکاتی که رعایت آنها برای تنظیم پرسشنامه لازم و ضروری است

(۱) وجود راهنمایی برای پاسخگویی به سوالات الزامی است.

(۲) ابتدا می بایست سوالهای آسانتر قرار گیرد و همچنین سوالهای اولیه باید جالب باشد تا از نظر روانی موجبات همکاری پاسخگو را فراهم آورد. سوالها میبایست رابطه منطقی داشته باشند و از گنجاندن سوالهایی که احساسات پاسخ دهنده را جریحه دار کند. جلوگیری نماید. (۴) در پرسشنامه باید نهایت سادگی و ساده نویسی رعایت شود و از به کار بردن لغات و اصطلاحات و مفاهیم گنگ و نامانوس خودداری شود. همچنین از طرح سوالاتی که نیاز به تعمق و تفکر زیاد دارد باید پرهیز کرد طاهری، ۱۵۹ (۱۳۹۰)

پرسشنامه پستی

در این پرسشنامه ها تعداد جواب پایین است اما حاصل پرسشنامه پستی معتبر است و ارسال پرسشنامه از طریق دفتر پست انجام می شود که بسیار ارزانتر از روشهای دیگر است. در پرسشنامه های پستی اطلاعات به سرعت جمع آوری میشود؛ ارسال پرسشنامه از طریق پست وقت کمی میگیرد و این پرسشنامه اشتباهات و مسائل ناشی از مصاحبه را ندارد. پرسشنامه پستی یک روش انعطاف ناپذیر است. (طاهری ۱۶۱ (۱۳۹۰)

– مشاهده

محققان از دو شیوه اصلی برای مشاهده استفاده میکنند مشاهده مستقیم و مشاهده آزمون شونده مشاهده مستقیم در حوزه هایی مانند بهداشت و روانشناسی مورد استفاده واقع میشود این نوع مشاهده مبتنی بر مشاهده یک سوژه در موقعیتی خاص است که در آن معمولا ابزارهایی مانند دوربینهای فیلمبرداری یا شیشه های یک طرف دید به کار گرفته میشود.

در مشاهده آزمون شونده محقق شخصا در سطح عمیق تری به بستر زندگی کسانی که در تحقیق مزبور در حال آزمون شدن هستند پای میگذارد مشاهده آزمون شوندگان در ذیل روش شناسی تلقی میشود و در بین مردم شناسان و جامعه شناسان که خواهان درک و تحقیق درباره دیگر جوامع فرهنگها و محیط ها هستند، به کار میرود.

تحقیق اولیه متضمن بررسی موضوع از طریق مشاهده و کاوش دست اول است. تحقیق اولیه از طریق مشاهدات یا تجربیات با از راه اطلاعاتی که شخصا درباره دیگران گردآوری شده حاصل شده است. تحقیق اولیه مشتمل بر افراد مشاهدات محقق، تجربه های محقق اسناد متون تاریخی اسناد شرکت سازمان اسناد شخصی داده های آماری آثار موجود در زمینه تاریخچه و ادبیات موضوع آثار هنری فیلم ویدئو تجربه های آزمایشگاهی

تحقیق ثانویه حاصل نتایج تحقیقات اولیه است و شامل کتابهای تحقیق گزارش تحقیق مقاله های نشریه های علمی ژورنالها مقاله های آنلاین مناظره های علمی نقدهای مربوط به تاریخچه و ادبیات موضوع نقد آثار هنری تجزیه و تحلیل رخدادهای تاریخی کاترین داوسون (۴۹ (۱۳۹۰) در برخی از کتابهای روش تحقیق انواع مشاهده را به صورت زیر تعریف نموده اند.

انواع مشاهده

(۱) مشاهده ساده یا آزاد دیدن به صورت سطحی و ابتدایی را مشاهده ساده گویند این نوع مشاهده به صورت کاملا آزاد کنترل نشده انجام میپذیرد در این نوع مشاهده محقق خود عضو گروه اجتماعی میشود و حتی کسی متوجه نمی شود که وا جزء این گروه نیست. (طاهری ۱۵۴ (۱۳۹۰)

(۲) مشاهده منظم و سیستماتیک مشاهده گر در مشاهده منظم و سیستماتیک موظف به رعایت اصولی از پیش ساخته و مدون است. پژوهشگر باید به خوبی از موضوع مورد مشاهده آگاهی داشته باشد در این نوع مشاهده هم مشاهده شونده و هم مشاهده کننده تحت کنترل قرار میگیرند طاهری (۱۵۴ (۱۳۹۰)

محاسن روش مشاهده

(۱) حجم اطلاعات زیاد در مدت کوتاه (۲) بالا بودن اعتبار و اعتماد اطلاعات (۳) سهولت جمع آوری اطلاعات (۴) نظارت و صحت و

سقم اطلاعات

عوامل تاثیرگذار بر مشاهده این عوامل عبارتند از (۱) تعصبات و تمایلات شخصی مشاهده گر (۲) زیرکی و تیزهوشی و سایر ویژگی های فردی مشاهده گر (۳) عوامل فرهنگی و محیطی (۴) زمینه قبلی منظور آن است که معلومات قبلی می تواند در مشاهده تاثیر گذار باشد. (۵) هدف تحقیق در مشاهده مشاهده تحقیقاتی در جهت رسیدن به هدف مطلوب عمیق تر از مشاهدات زندگی روزمره است. (طاهری، ۱۵۳ (۱۳۹۰)

معایب روش مشاهده

(۱) همرنگ بودن مشاهده کننده با محیط مورد مطالعه (۲) محدودیت دامنه مشاهده و زمان وقوع وقایع (۳) پیش داوری های مشاهده گر (۴) عدم توانایی مشاهده گر در گزارش نویسی (۵) انحصاری و کیفی بودن اطلاعات (طاهری ۱۵۶ (۱۳۹۰)

انواع متغیرها

متغیرها أن شرایط یا خصوصیاتی است که پژوهشگر آنها را دستکاری کنترل یا مشاهده میکند به سخن دیگر، متغیر عبارت از حالت موقعیت و یا چیزی است که بتواند تغییر کند و یا تغییر به وجود آورد. برای مثال در زمینه مساله پژوهشی مثل بررسی میزان اشتغال دانشجویان و آثار آن بر کیفیت تحصیلی متغیرهایی که باید مطالعه شود.

الم (۱) اشتغال دانشجویان – متغیر مستقل

(۲) کیفیت تحصیلی – متغیر وابسته

افزایش تولید نفت اوپک – متغیر مستقل

قیمت نفت – متغیر وابسته

متغیر یک مفهوم است که بیش از دو یا چند ارزش یا عدد به آن اختصاص داده میشود. ویژگیهایی را که پژوهشگر مشاهده با اندازه گیری میکند متغیر نامیده میشود به عبارت دیگر متغیر به ویژگیهایی اطلاق میشود که میتوان دو یا چند ارزش با عدد برای آن جایگزین کرد. (طاهری ۵۰ (۱۳۹۰)

لازم به ذکر است که متغیرها میبایست از طریق روشهای مصاحبه پرسشنامه مشاهده که در بالا توضیح داده شد در تحقیقات کمی برای اندازه گیری آماده شوند.

متغیر مستقل

این متغیر در تغییرات خود مستقل میباشد و به عامل دیگر در پژوهش وابسته نیست متغیر مستقل آن دسته از شرایط یا خصوصیاتی است که پژوهشگر در کاوش تحقیقی خود آنها را دستکاری و کنترل میکند تا رابطه علی آنها را با متغیر دیگری در

موقعیتی ویژه مشاهده و بررسی نماید.

متغیر مستقل متغیری است که از طریق آن متغیر وابسته تبیین یا پیش بینی میشود. متغیر مستقل متغیر پیش فرضی است به این معنی که این متغیر مقدمه و متغیر وابسته نتیجه آن است در تحقیق آزمایشی متغیر مستقل متغیری است که توسط آزمایش کننده دستکاری میشود تا تاثیر تغییرات آن بر متغیر دیگر که وابسته فرض شده است مشاهده و اندازه گیری شود. (طاهری، ۵۲ (۱۳۹۰) متغیر مستقل محرک تحقیق است.

متغیر وابسته

متغیر وابسته متغیری است که به منظور تعیین اثر متغیر مستقل مشاهده و اندازه گیری میشود. متغیر وابسته آن است که مورد پیش بینی قرار گیرد در حالیکه متغیر مستقل متغیری است که از روی آن پیش بینی می شود.

مثال متغیر مستقل و وابسته را در فرضیه زیر مشخص نمایید؟

آزادی احزاب در کشور هندوستان بیشتر از کشور پاکستان میباشد.

متغیر مستقل کشور هندوستان و پاکستان

متغیر وابسته آزادی احزاب

ه ذکر این نکته الزامی است که همیشه پژوهش با متغیر وابسته آغاز میشود.

متغیر کمی

متغیر یک مفهوم است که میتواند مشاهده با اندازه گیری شود. متغیر کمی به متغیری اطلاق میشود که از نظر کمی تغییر می کند و تفاوت های ناشی از این تغییرات را با استفاده از عدد ثبت میکند و آنها را میتوان با هم جمع کرد. متغیرهای کمی متغیری هستند که انسان توانسته است برای آنها واحد اندازه گیری و میدان اندازه گیری معین کند مانند : وزن، قد، سن و غیره.

متغیر کیفی

به متغیری اطلاق میشود که تفاوتهای ناشی از تغییرات آن کیفی است و برای ثبت آنها ممکن است از روشهای دیگری غیر از عدد استفاده شود. متغیر کیفی متغیری است که پژوهشگر توانایی اندازه گیری آن را ندارد و ویژگیهای آن را نمی توان به وسیله ارقام ریاضی نمایش داد.

متغیر دو ارزشی و چند ارزشی

متغیرها بر اساس تعداد ارزشها با عددی که به آنها اختصاص داده میشود به دو دسته تقسیم میشود.

(۱) دو ارزشی

(۲) چند ارزشی

متغیر دو ارزشی به متغیری گفته میشود که به آن فقط دو ارزش یا دو عدد داده میشود مانند جنس که دارای دو ارزش مرد و زن است و می توان برای ثبت آنها از اعداد صفر و یا یک و اعداد دیگر استفاده کرد. متغیر چند ارزشی متغیری است که بیش از دو عدد یا دو ارزش به آن اختصاص داده میشود مانند سطح تحصیلی و هوشی که دارای درجه های مختلفی است و به هر یک از درجه ها میتوان عدد یا ارزش معین اختصاص داد. (طاهری، ۵۹ (۱۳۹۰)

متغیر تعدیل کننده

اصطلاح متغیر تعدیل کننده برای توصیف نوع به خصوص از متغیر مستقل به کار میرود. در حقیقت یک متغیر ثانوی است که اثر آن را در رابطه با متغیر مستقل اولیه و متغیر وابسته ملاحظه میکنیم متغیر تعدیل کننده به منظور توصیف متغیر مستقل معینی به کار برده میشود. متغیر تعدیل کننده عاملی است که توسط پژوهشگر انتخاب اندازه گیری یا دستکاری میشود تا مشخص شود که تغییر آن موجب تغییر همبستگی بین متغیر مستقل و پدیده مشاهده میشود یا خیر (طاهری، ۵۹ (۱۳۹۰)

به عنوان مثال اگر پژوهشگر رابطه بین متغیر مستقل X و متغیر مورد مشاهده ۷ را مطالعه کند اما مشکوک به این باشد که ماهیت رابطه بین X و ۷ به وسیله متغیر سومی مانند ۲ تغییر میکند در این صورت در تجزیه و تحلیل خود میتواند متغیر ۲ را به عنوان یک متغیر تعدیل کننده به حساب آورد. برای مثال اینکه پسران باهوش ترند یا دختران و کدام معدل بالاتر دارند در این حالت هوش یا معدل دانشگاهی متغیر مستقل و دیگری وابسته است و جنس متغیر تعدیل کننده است.

متغیر کنترل

همه متغیرهای مربوط به یک موقعیت پژوهشی را نمیتوان همزمان مطالعه کرد باید اثر برخی از آنها را خنثی کرد تا اطمینان حاصل شود که اثر تعدیل کننده ها در رابطه بین متغیرهای مستقل و وابسته از بین برود به متغیرهایی که اثر آنها باید خنثی با کنترل شود. متغیرهای کنترل گفته میشود. این متغیرها توسط آزمایش گر کنترل میشود تا هرگونه اثر احتمالی آنها در پدیده مورد مشاهده حذف یا خنثی گردد. تفاوت این متغیرها با متغیر تعدیل کننده در آن است که آثار متغیرهای کنترل از میان می رود در حالیکه آثار متغیر تعدیل کننده مورد مطالعه قرار میگیرد. بعضی از متغیرها گاه کنترل کننده و گاه تعدیل کننده هستند. برای مثال متغیرهایی نظیر جنسیت هوش و موقعیت اجتماعی – اقتصادی میتواند به صورت کنترل و تعدیل کننده استفاده شود. اما متغیر میزان صدا در آزمایش متغیر کنترل است. (طاهری ۶۰ (۱۳۹۰)

متغیر کنترل هوش

مثال فرض شود که پیشرفت تحصیلی دانشجویانی که والدین آنها از وضع مالی خوبی برخوردارند بیشتر از پیشرفت تحصیلی

دانشجویانی است که والدین آنها از وضع مالی خوبی برخوردار نیستند.

متغیر مستقل وضع مالی

متغیر وابسته پیشرفت تحصیلی

متغیر مزاحم و ناخواسته یا مداخله گر

متغیرهایی است که مزاحم و ناخواسته و غیر از متغیرهای مستقل و وابسته بوده و یا در مورد نظر پژوهشگر نمی باشد و با محقق از کنترل آنها عاجز است ولی بر نتیجه پژوهش تاثیر دارد و برای اینکه محقق بتواند فرض پژوهش خود را به طور معتبری آزمون کند و با پاسخهای قابل اطمینان برای سوالات پژوهش فراهم نماید لازم است این متغیرها تا حد امکان کنترل و شناسایی شود. طاهری (۶۳ (۱۳۹۰) متغیر مداخله گر ذهنی و درونی است که مشاهده پذیر نیست اما متغیر کنترل مستقل وابسته عینی است. برای تشخیص متغیر مداخله گر اغلب میتوان فرضیه مورد مطالعه را بررسی و این پرسش را مطرح کرد که چه عاملی موجب می شود که نتیجه پیش بینی شده به دست آید؟

معلولها

متغیر وابسته

رابطه ها

متغیر مداخله گر

تبدیل متغیرها به شاخصها در تحقیق کمی فرضیه عملیاتی

از نظر لازار اسفلد تبدیل مفاهیم به شاخصها شامل مراحل زیر است:

۱ مشخص نمودن و معرفی مفهوم مورد نظر

۲ دقیق تر کردن مفهوم و اصطلاح در نظر گرفتن جنبه های مختلف مفهوم

انتخاب شاخصهای مناسب

-۴- تعریف عملیاتی

علتها

(متغیر مستقل)

(متغیر تعدیل کننده

(متغیر کنترل)

(۳) انتخاب شاخصهای مناسب شیوه جیمز در تعیین شاخصها این است که از یک مفهوم یا تصویر ناروشن ذهنی به مجموعه شاخصها برسد که مستقیما از زندگی روزمره ناشی شده و تجربیاتی است مبتنی بر واقعیتهای جامعه مورد بررسی به این ترتیب به عدم و نشانه هایی که در رفتار و کنش فرد یا افراد مبین مفهوم مورد نظر است شاخص اطلاق میشود و نیمه شاخصها هم نیاز به دانش نظری دارد و هم به تجربه و مطالعه محتاج است (طاهری، ۶۸ (۱۳۹۰)

(۴) تعریف عملیاتی تعریف عملی یک متغیر عبارتست از مشخص ساختن و تعریف نمودن آن متغیر و تعیین عملیات و معیارها و ملاک های تجربی برای اندازه گیری و سنجش آن تعریف عملیاتی یعنی تعریفی که مفهومی به صورت عینی بیان شود. اساس عملیاتی کردن یک پدیده را ویژگیهای مشاهده پذیر آن تشکیل میدهد و برای تعریف عملی یک پدیده اصطلاح مشاهده پذیر حائز اهمیت است. متغیرهایی مانند بوروکراسی ،دیکتاتوری دموکراسی مدیریت اضطراب همگرایی و توسعه یافتگی نزد افراد مختلف دارای تعاریف متفاوت است. چنین موضوعاتی را موضوعات عملیاتی مینامند در تعاریف کاربردی تعاریفی در نظر گرفته میشود که از طریق آن فعالیتهای لازم و اساسی برای اندازه گیری یک متغیر معین و مشخص میشود. در یک تعریف کاربردی پژوهشگر مجموعه فعالیتهایی را که برای اندازه گیری و یا دستکاری متغیری انجام میدهد مشخص می سازد. از نظر کرلینجر، تعریف عملیاتی به تعریفی اطلاق میشود که از طریق آن شیوه اندازه گیری متغیر معلوم و مشخص میشود به عنوان مثال موقعیت تحصیلی را میتوان از معدل نمره ها یا با استفاده از آزمونهای استاندارد تعریف کرد. آقای محمد عبدالهی در ارزشهای تحقیق در علوم اجتماعی

تعریف عملی را برقرار ساختن ارتباط بین مفهوم و مصداق آن در واقعیت و دنیای عینی بررسی میکنند. (طاهری، ۷۱ ۱۳۹۰)

اندازه گیری متغیرها جهت تحقیق نیاز به فرضیه سازی داریم و فرضیه گفتاری از ارتباط دو یا چند مفهوم با متغیر است و از آنجا که مفاهیم انتزاعی هستند باید متغیرها و یا تعریف عملیاتی آنها را مشخص نمود و به چگونگی سنجش و اندازه گیری آن بپردازیم. اندازه گیری فرایندی است که به یقین به ابزار اندازه گیری و هم واحد اندازه گیری مورد نیاز است. در علوم اجتماعی می توان ابزار اندازه گیری را یک پرسشنامه نظر سنجی در نظر گرفت. محققان اندازه گیری را در چهار سطح متمایز تقسیم بندی نموده اند.

(۱) سطح اسمی (۲) سطح ترتیبی (۳۱) سطح فاصله ای (۴۱

) سطح کسری

(۱) سطح اسمی این مقیاس ساده ترین راه طبقه بندی مقولات یک متغیر است و پایین ترین سطح روش توصیفه کمی است. مقیاس اسمی تفاوت بین اشیاء را نشان میدهد مانند طبقه بندی افراد متعلق به مذاهب مختلف در دین اسلام یا به گروه های ورزشی که در یک رشته خاص مقام قهرمانی دارند و یا طبقه بندی متغیرهای هیات علمی نظیر (۱) مربی (۲) دانشوری (۳) استادیار (۴) دانشیار را میتوان طبقه بندی بر مبنای اندازه گیری سطح اسمی نامید در اندازه گیری سطح اسمی، طبقه بندی تاخیر و تقدم وجود ندارد و هر مقوله از مقوله دیگر مجزاست و هیچ فردی نباید در دو گروه به حساب آید و هر فردی فقط عضو یک مجموعه یا گروه است. مقولاتی مانند ملیت جنس سطح تحصیلات شغل یا پیروی از یک مذهب نمونه هایی از داده های اسمی است. و شمردن این داده ها تنها روش علمی برای توصیف کمی این داده هاست و پایه ای برای تحلیل آماری است. (طاهری، ۷۸ (۱۳۹۰)

(۲) سطح ترتیبی در این نوع طبقه بندی هم دارا بودن و یا نبودن صفت و هم شدت و ضعف نسبی آن را میتوان بررسی کرد. در این طبقه بندی گاهی ممکن است نه تنها تفاوت اشیاء و امور مشخص گردد بلکه میتوان نشان داد که این امور یا اشیاء از نظر مقدار و درجه متفاوتند. در این سطح از اندازه گیری جهت تغییر از کم به زیاد یا ضعیف به شدید و غیره مشخص است و بنابراین علاوه بر همسانی و یا ناهمانی یک مقوله از مقولات دیگر شدت و ضعف یا ترتیب آن مقوله هم مشخص می گردد و تقدم و تاخر نیز می بایست حفظ شود.

برای مثال اگر بخواهیم میزان علاقه به سیاست را تعیین کنیم به صورت کم متوسط زیاد خیلی زیاد از اندازه گیری سطح ترتیبی استفاده مینمائیم یا اگر بخواهیم افراد را بر حسب میزان تحصیلات رتبه بندی کنیم از این متغیرها استفاده میکنیم. مانند

رتبه اول دوم سوم چهارم

(۳) سطح فاصله ای در این نوع طبقه بندی تمام شرایطی که برای دو طبقه بندی ترتیبی و اسمی به کار برده شده بود به کار می رود. علاوه بر آن فواصل بین گروه ها نیز قابل اندازه گیری میشود و فواصلشان از یکدیگر نیز مشخص میشود. برای مثال در مورد متغیر درجه سرما مثلا از ۵ تا ۱۰، ۱۰ تا ۱۵، ۱۵ تا ۲۰ ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتیگراد از اندازه گیری بر مبنای طبقه بندی فاصله ای استفاده میشود. طاهری (۷۹ (۱۳۹۰)

(۴) سطح کسری کارآمدترین طبقه بندی کسری است. در این طبقه بندی تمام طبقه بندیهای قبلی رعایت میشود و همچنین قادر خواهیم بود تفاوت بین گروه ها را به صورت کسری بیان نماییم و مبنای اندازه گیری در این طبقه بندی صفر است. این طبقه محقق را قادر میسازد تا از همه عملیات ریاضی و آماری جمع و تفریق ضرب و تقسیم استفاده نماید و نسبت بین آنها را محاسبه کند. مثلا ۵ گرم نصف ۱۰ گرم است. ۱۵ گرم ۳ برابر ۵ گرم است. (طاهری ۸۰ (۱۳۹۰)

از جمله اندازه گیریهای سطح کسری میتوان به متغیر تعداد کتابهای مطالعه شده در هفته در گروههای دانشجویان علوم انسانی اشاره نمود

ترکیب شاخصها

آنچه از ترکیب چند شاخص حاصل میشود اصطلاحا «سنجه» نام دارد. مثلا اگر استادی بخواهد یکی از شش نفر دانشجویان خود را برای گرفتن بورس معرفی نماید میبایست آنها را از سنجه وضعیت تحصیلی بهره هوشی فعالیت گروهی، مطالعات و تتبعات نظم و ترتیب وضعیت زبان خارجه مورد بررسی قرار دهد و از مجموعه بررسیها و ترکیب شاخصها به نتیجه برسد. (طاهری، ۸۳ (۱۳۹۰)

اندازه گیری داده ها در تحقیق کمی (سطوح اندازه گیری

سطح اندازه گیری بسیار مهم میباشد زیرا تکنیکهای مختلف آماری برای تجزیه و تحلیل اطلاعات به آن بستگی دارد. چهار سطح اندازه گیری عبارتند از (۱) اطلاعات اسمی (۲) رتبه ای (۳) فاصله ای (۴) نسبی

اندازه گیری اسمی در این مقیاس پاسخ دهنده به یک پرسش به شیوه ای مشخص پاسخ میدهد که این کار معمولا با انتخاب یک گزینه از میان پاسخهایی غیر قابل جمع صورت میگیرد. پاسخ به پرسشهایی درباره وضعیت تأهل (ازدواج)، مذهب و نیز جنس نمونه هایی از اندازه گیری با مقیاس های اسمی است. طبقه بندی هایی که در نظر گرفته شده است همه افراد نمونه را در بر می گیرد و هیچ کس در بیش از یک طبقه قرار نمی گیرد و در عمل هیچ طبقه ای هم بهتر از دیگری نیست

ساده ترین نوع اطلاعات اولیه، اطلاعات اسمی (Nominal) هستند که از طریق اندازه گیری اسمی فراهم می آیند. این نوع اطلاعات دارای خصوصیات عددی محدود بوده قابلیت انجام عملیات ریاضی و آماری آنها بسیار ناچیز است. اطلاعات اسمی را می توان از طریق تقسیم بندیهای لفظی با اسمی به دست آورد. در تقسیم بندی های اسمی اعضای جامعه مورد مطالعه به گروه هایی که هر یک دارای صفت با خصوصیت مشترکی هستند طبقه بندی میشوند و هر فرد میتواند فقط عضو یک گروه باشد. در اندازه گیری اسمی می توان طبقه بندی دولتها را به دموکراسی دیکتاتوری و… افراد را به محافظه کار آزادیخواه … و نژادها را به سیاه و سفید طبقه بندی نمود.

همچنین در اندازه گیریهای اسمی محقق موردهای مشاهده شده را در طبقه های بدون جهت که از هیچ نظمی برخوردار نیستند قرار می دهد. برای مثال در یک جامعه نمونه ۵۰۰ نفر از رأی دهندگان شهر تهران با توجه به وابستگی جناحی آنها را به صورت زیر دسته بندی می کنیم محافظه کار ۱۵۰ نفر (۱) ، اصلاح طلب ۲۵۰ نفر (۲) مستقل ۱۰۰ نفر (۳) محقق اعضای فوق را در سه ستون (۱) (۲) (۳) طبقه بندی نمود اعداد (۱) و (۲) و (۳) فقط جانشین لفظها و اسمهای محافظه کار اصلاح طلب و مستقل هستند. این شماره ها نشان دهنده هیچ جهت یا ارجحیتی به یکدیگر نیستند. یعنی نمیتوان گفت ارزش یک محافظه کار کمتر از ارزش یک اصلاح طلب و بیشتر از مستقل میباشد. سنجابی (۱۸۷ (۱۳۸۴) متغیر جنسیت مثال خوبی برای اندازه گیری اسمی است. ما افراد را به دو طبقه زن و مرد بر حسب جنسیت طبقه بندی مینمائیم این طبقه ها جهت ندارند یعنی نمی توانیم بگوییم مردان نسبت به زنان کمتر یا بیشتر جنسیت دارند محل سکونت مثال خوبی برای توصیف اندازه گیری اسمی است. مثلا نمی توانیم بگوییم آنهایی که در تهران زندگی میکنند نسبت به آنهایی که در کرج زندگی میکنند از حالت سکونت کمتر یا بیشتری برخوردار هستند.

اطلاعات حاصل از اندازه گیری اسمی قابلیت انجام عملیات ریاضی و آماری محدودی دارند و تنها عملیات ریاضی را که می توان با اطلاعات اسمی انجام داد عبارتند از شمارش در مثال بالا تعداد محافظه کار ۱۵۰ اصلاح طلب ۲۵۰ و مستقل ۱۰۰ نفر شمارش گردید، تعیین نسبت در مثال فوق نسبت تعداد محافظه کاران به اصلاح طلبان و است و تعیین درصد است. مثلا ۳۰ رأی دهندگان محافظه کار ۵ اصلاح طلب و %۲۰ مستقل است. سنجابی، ۱۸۸ (۱۳۸۴)

اندازه گیری رتبه ای (ordinal) در این اندازه گیری پاره ای پرسشها اگر چه گزینه ای هستند اما از طبقاتی که برای پاسخها در نظر گرفته شده آشکار است که این پاسخها در برگیرنده یک مقیاس از پایین به بالا هستند. این طبقات روی پیوستاری قرار می گیرند که در آن بعضی طبقات از بقیه بهترند. مثلا مقیاس اجتماعی بر اساس شغل که در یک سو از مشاغل «حرفه ای» آغاز میشود و در سوی دیگر با مشاغل غیر تخصصی خاتمه نمی یابد نمونه ای از جنس مقیاسی است که در ادبیات تحقیق به آن مقیاس ترتیبی گفته میشود در این مقیاس امکان اندازه گیری میزان تفاوت طبقات مختلف وجود ندارد.

از طریق طبقه بندیهای رتبه ای اطلاعات رتبه ای فراهم می آورند در طبقه بندی رتبه ای میتوان گروه های مختلف مورد تحقیق را بر حسب صفتها و خصوصیتهای مشترک و شدت و ضعف آنها با یکدیگر مقایسه نمود. در هر دو اندازه گیری اسمی و رتبه ای موردهای مشاهده شده را بر حسب خصوصیتهای آنها طبقه بندی میکنند. با این تفاوت که در اندازه گیری رتبه ای طبقه ها دارای جهت و یا نظم میباشند در اندازه گیری رتبه ای میتوان گفت که مشاهده ها در یک طبقه نسبت به مشاهده ها در دیگر طبقه ها کمتر یا بیشتر از متغیر مورد اندازه گیری هستند. در طبقه بندی رتبه ای میتوان طبقه بندی افراد را بر حسب تحصیلات به «عالی» متوسطه»، «راهنمایی» و «ابتدایی» یا طبقه بندی افراد بر حسب ثروت آنها به «ثروتمند پولدار»، «کم درآمد» از نوع

طبقه بندی های رتبه ای قرار داد. اگر محقق افراد با تحصیلات عالی» را با عدد و افراد گروه با تحصیلات متوسطه» را با عدد ۴ و اشخاص با تحصیلات ضعیف را با عدد «۲» مشخص نماید این عددها نشان دهنده نوعی ارجحیت و برتری خواهند بود. ولی میزان تفاوتهای این عددها برای محقق مجهول است.

بر روی عددهای حاصل از اندازه گیری رتبه ای نیز نمی توان عملیات ریاضی جمع، تفریق، ضرب تقسیم انجام داد. عددهای به کار گرفته شده در اندازه گیری رتبه ای میتواند تنها قابل شمارش تعیین درصد و تعیین نسبت باشند. تنها مزیت این عددها بر عددهای حاصل از اندازه گیری اسمی عملیات مقایسه ای میباشد. (سنجابی، ۱۸۹ ۱۳۸۴)

اندازه گیری فاصله ای (Interval) در اندازه گیری فاصله ای این مقیاسها در چارچوب اعداد و ارقامی که از یکدیگر فواصل دقیق و تعریف شده ای دارند ظاهر میشوند پاسخ به پرسشهایی درباره سن تعداد فرزندان و درآمد خانوار نمونه هایی از مقیاس فاصله ای است. میان طبقاتی که در این مقیاس قرار میگیرند میتوان مقیاس دقیقی به عمل آورد.

به مشاهده عددهای واقعی اختصاص دارد. اندازه گیری دارای فاصله های مساوی از یکدیگر میباشند ولی برخوردار از نقطه صفر مطلق نیست مشکل این نوع اندازه گیری قراردادی بودن نقطه صفر است و صفر مطلق به معنی فقدان ویژگی، خصوصیت یا ارزش متغیر ندارد. در طبقه بندیهای فاصله ای افراد جامعه نمونه به گروه هایی با فاصله مساوی از یکدیگر بر حسب صفت و خصوصیت مشترک تقسیم بندی میشود اطلاعات فاصله ای حاصل از اندازه گیریهای فاصله ای دارای کلیه خصوصیتهای اطلاعات اسمی و رتبه ای میباشند و علاوه بر آن میتوان آنها را از یکدیگر جمع و از هم تفریق نمود. برای روشن شدن بحث به مثال زیر توجه کنید. در تقسیم بندی فاصله ای مقابل درآمد شخص که دارای رتبه ۳ است به طور تقریبی سه برابر کسی است که دارای رتبه ۱ است و ۱٫۵ برابر درآمد کسی است که دارای رتبه ۲ است. مشکل اندازه گیری فاصله ای آن است که نمیتوان آنها را در یکدیگر ضرب یا بر

هم تقسیم نمود زیرا صفر در این طبقه بندیها و اطلاعات یک نقطه فرضی است نه حقیقی و واقعی

طبقه بندی رتبه ای میزان درآمد

ثروتمند

درآمد متوسط ۱۵۰ ۲

کم درآمد

۵۰۰

اندازه گیری نسبی (Rato) این اندازه گیری به مشاهده عددهای واقعی اختصاص دارد از فاصله های مساوی اندازه گیری برخوردار است و نقطه صفر مطلق دارد یک مثال برای اندازه گیری نسبی اندازه جمعیت ملتهاست. فاصله های اندازه گیری مساوی عبارت است از یک نفر یک جمعیت صفر به این معنی است. آن ملت هیچ جمعیتی ندارد. مثال دیگر اندازه گیری درآمد سرانه بر حسب دلار برای مثال ۳۵۰ و ۱۷ دلار نسبی است در اندازه گیری نسبی عملیات ریاضی نظیر تعیین درصد نسبت شمارش تعیین درجه جمع و تفریق ضرب و تقسیم صورت میگیرد که درصدگیری با عملیات آماری خاصی قابل اجراست مطابق جدول صفحه بعد

در ریاضیات اگر بخواهید متوسط ساده داده هایی را به دست آورید ارقام را به سادگی با یکدیگر جمع و بر تعدادشان تقسیم کنید. به رقم به دست آمده میانگین حسابی گفته میشود. محققان از سنجشی به نام مد (نما) استفاده میکنند که نشان دهنده رقمی است که فراوانی اش از دیگر ارقام بیشتر است. سنجش دیگر در این باره میانه نام دارد که نشان دهنده رقمی است که در دامنه از پایین به بالای اعداد درست در وسط واقع شده است. سنجش مد یا نما هنگامی مورد استفاده قرار میگیرد که با مقیاس های اسمی سروکار داشته باشیم. مثلا مد در یک پیمایش میتواند نشان دهنده آن باشد که بیشترین تعداد پاسخ دهندگان شما از میان مسیحیان کاتولیک بوده اند میانه وقتی مورد استفاده قرار میگیرد که با مقیاسهای ترتیبی با فاصله ای کار میکنیم بعد از اندازه گیری متغیرها، نوبت به نمونه گیری از آنها میرسد که انواع نمونه گیری عبارت است از هدف از نمونه گیری رسیدن به حقیقت است. اگر تحقیق بزرگ باشد نمونه گیری در پژوهش الزامی است.

Chi-square

Fisher-Yates

Me Nemar

Cochran Q

Yaleis Q

Phiwefficient

Larmada

Spearman is Rho

Kendall Tau

Mann-whitney u

Kendall w

Goodam and Kruhalis

Ganuna

Pearson s.r

Pearson sr

کای اسکوپر

درصد نسبت شمارش

اسمی

نما

درصد

نما میدان میانه

نسبت شمارش تعیین درجه

رتبه ای

درصد

نما میانه میانگین

نسبت جمع

میدان

فاصله ای

شمارش

تعیین درجه

تفریق

درصد

اختلاف

انحراف استاندارد

نما

نسبت تعیین درجه جمع، تفریق ضرب تقسیم

میدان

نسبی

شمارش

میانه

میانگین

اختلاف

انحراف استاندارد

روشهای نمونه گیری

دو روش عمده نمونه گیری عبارت است از (۱) نمونه گیری احتمالی (۲) نمونه گیری به منظور خاص در نمونه های احتمالی همه اعضای جامعه آماری از بحث معینی برای انتخاب شدن در نمونه برخوردارند. تنها در چارچوب نمونه احتمالی است که آزمون شوندگان بحث یکسانی برای انتخاب شدن به عنوان نمونه دارند.

نمونه ها به منظور خاص در صورتی به کار میروند که تعمیم دستاوردها هدف تحقیق نباشد. حجم نمونه به نوع تحقیق و هدف آن بستگی خواهد داشت. در تحقیقات کمی هر چه جامعه بزرگتر باشد حجم نمونه نیز افزایش خواهد یافت ولی در تحقیقات کیفی که هدف شناخت هر چه بیشتر نگرش افراد موضوع تحقیق است. نمونه گیری در ابعاد کوچک نیز امکان پذیر است. کاترین داوسون (۱۳۹۰:۸)

جامعه آماری و نمونه گیری

جامعه آپارتمانی گروه و افرادی که جهت تحقیق مناسب تشخیص داده شده اند جمعیت با جامعه آماری نامیده میشود. جامعه آماری شامل تمام مواردی است که با معیارهایی از پیش تعیین شده جهت تحقیق تطبیق میکند جامعه آماری در یک یا چند صفت مشترکند مثل جمعیت با جامعه آماری روستائیان کارگران کارمندان دانش آموزان دانشجویان

نمونه به گروهی از موارد مشخص گفته میشود که محقق آنها را در جریان تحقیق از میان همه موارد ممکن موجود در مقوله مورد نظرش با یکی از روشهای نمونه گیری انتخاب میکند انتخاب نمونه سبب میشود که با جمعیت نمونه یا جامعه آماری انتخاب شده در تحقیق به کل جمعیت یا جامعه آماری برسند و با انتخاب نمونه از این جهت مفید است که در بعضی از موارد دسترسی به کل عناصر و موارد جامعه آماری حداقل برای محقق امکان پذیر نیست و انتخاب نمونه راهگشا است. محققان وقت و توان مطالعه همه موارد جامعه مورد بررسی را ندارد و نمونه را انتخاب می نمایند.

اهمیت نمونه همانطور که گفته شد نمونه عبارت است از مجموعه ای از نشانه ها که از یک قسمت یک گروه یا جامعه ای بزرگتر انتخاب میشود به طور که این مجموعه معرف کیفیات و ویژگیهای آن قسمت گروه یا جامعه بزرگتر باشد. گزینش این مجموعه نشانه ها که اصطلاحا آن را نمونه مینامند در تحقیقات علوم انسانی اهمیت دارد نمونه میبایست (۱) با توجه به اهداف تحقیق انتخاب شود. (۲) در گزینش نمونه تعادل و عدم اعمال غرض شرط اساسی است. (۳) عوامل موثر در تعیین حجم با اندازه نمونه مورد توجه است.

لازم به ذکر است که مطالب گفته شده در این فصل مطابق روش تحقیق در شکل گیری فرضیه متن و نتیجه گیری دخالت دارند.

یکی از مهم ترین مساله هایی که در زمان تهیه طرح تحقیق مطرح است نوع و تعداد آزمودنیهای دیگر در یک تحقیق است. تعیین

«جامعه نمونه است. به طور عمده دو نوع نمونه گیری وجود دارد.

(۱) نمونه گیری تصادفی یا نمونه گیری احتمالی (Random cor Probability Sampling) (۲) نمونه گیری غیر تصادفی (Non-Random Sampling) (الف) نمونه گیری تصادفی این نوع نمونه گیری به دقت قانونهای احتمال را در فرایند انتخاب مورد استفاده قرار میدهد. هر عضو رد تحقیق برخوردار از احتمال برابر و بدون برخورداری از احتمال صفر برای انتخاب شدن در جامعه نمونه میباشد. این نوع نمونه گیری پرهزینه وقت گیر و پیچیده است. این روش نمونه گیری به اندازه بزرگ جامعه نمونه نیاز دارد و عضوهای انتخاب شده به طور گسترده پراکنده میباشند. جامعه مورد

اکثر محققان علوم اجتماعی و سیاسی به دلیلهایی از قبیل قابلیت اعتماد بالا درجه بالای نمایندگی و قابلیت تعمیم دهی نتیجه نمونه گیری مبتنی بر قانونهای احتمالی را مورد استفاده قرار میدهند. نمونه گیری تصادفی در شکلهای گوناگون استفاده میشود

از قبیل نمونه گیری تصادفی یا نظام گونه اقسام نمونه گیری تصادفی عبارت است از:

)Simple Random Sampling( ۱- نمونه گیری تصادفی ساده-

)Shatified Random Sampling نمونه گیری تصادفی طبقاتی

)Cluster Sampling( نمونه گیری خوشه ای

)Multi-stage Sampling ۴ نمونه گیری چند طبقه ای-

Area Sampling( نمونه گیری ناحیه ای

)Multi-phase Sampling( ۶ نمونه گیری چند مرحله ای-

)Spatal Sampling( نمونه گیری فضایی

(۱) نمونه گیری تصادفی ساده در این نمونه گیری کلیه عضوهای جمعیت مورد تحقیق شانس یکسانی برای انتخاب شدن دارند. گام اول در نمونه گیری تصادفی عبارت است از تهیه لیست نامها آدرسها و در صورت لزوم شماره تلفنهای جمعیت مورد تحقیق که در این مرحله به عنوان چارچوب نمونه گیری Sampling Frame نامیده میشود را تهیه نماید تهیه نام های جمعیت های بزرگ مانند اهالی شهر تهران یا فارغ التحصیلان دانشگاهها را شامل نمیشود. پس این روش نمونه گیری محدود می گردد به جمعیت هایی که تهیه لیست از آنها مقدور است یا به صورت اسمی یا به صورت کامپیوتری در کشورهای پیشرفته معمولا از جمعیت های بزرگ نمونه گیری کامپیوتری فراهم میشود.

نمونه گیری تصادفی ساده نیاز به کمیت کاملی از جمعیت مورد تحقیق دارد و در صورت نبود آن محقق باید از دیگر نوع های نمونه گیری استفاده کند گام دوم برای این نمونه گیری تنظیم لیست جمعیت مورد تحقیق به صورت اتفاقی برای از بین بردن هر گونه اقدام ارادی و غیر ارادی که در تهیه لیست به کار رفته ضرورت دارد لیست نباید بر حسب سن سابقه ثروت تهیه شود. گام سوم در نمونه گیری تصادفی استفاده از فاصله های منظم است که حاصل در نظر گرفتن کل جامعه مورد تحقیق (N) نسبت به اعضایی که در نمونه گیری شرکت داده میشود (n) مثلا اگر کل چارچوب نمونه گیری ۴۸۰۰ نفر باشد و ۶۰۰ نفر در نظر گرفته شوند، فاصله عبارت است از: = =

بنابراین محقق میان شماره ۱ تا ۸ قرعه کشی میکند مثلا عدد ۷ یعنی انتخاب اولین عضو جامعه نمونه که در ردیف لیست اتفاقی نام برده شده میباشد برای مشخص نمودن عضو جامعه نمونه به عدد ۷ فاصله یعنی عدد ۸ را اضافه میکنیم. پس دومین عضو ردیف پانزدهم لیست اتفاقی میباشد و به ترتیب ردیفهای ۲۳ ۳۱ ۳۹ تا مجموع ۶۰۰ عضو مورد نظر با فاصله های مساوی

از روی لیست اتفاقی جامعه مورد تحقیق انتخاب می گردند.

گام چهارم در نمونه تصادفی ساده استفاده از جدول عددهای تصادفی است. جدول عددهای تصادفی عبارت است از لیستی که در أن عددها در قالب گروه های چند رقمی به صورت ردیفی و ستونی به وسیله کامپیوتر به صورت تصادفی تهیه میشود. این جدولها

به صورت کتابچه های محدود و گسترده در کتابهای امار را ارایه میشوند.

نمونه محدود از جدول عددهای تصادفی

۹۲۱۲

– ۷۱۲۰ –

۵۹۰۹

۸۰۲۰

۲۹۰۴

۱۹۴۹

۳۶۱۲

۱۴۵۰

۲۷۲۰

۰۲۰۰

۷۸۲

۱۸۲۲

۳۷۰۴

۰۹۶۲

۶۹۰۱

۱۲۵۵

۹۶۸۶

۱۸۳۲

۵۸۶۵

۲۲۲۰ ۱۹۹۵

۱۲۱۸

۵۲۱۸

۹۵۷۲

۸۰۲۲

– ۱۳۲۳

۱۳۱۲

۷۲۲۰

۰۱۰۳

۱۲۰۸

۰۱۹۲

۷۹۱۱

۱۷۸۰

۱۰۲۸

۷۲۳۳

۱۳۵۸

۲۲۶۶

۸۸۹۶

۷۵۰۹

۱۴۵۲

۱۲۱۰

۰۸۴۰

۰۳۷۱

۲۲۹۲

۸۲۲۷

۳۴۱۷

۲۶۲۵

۸۲۰۴

۲۳۸۵

۸۱۶۶ ۶۹۱۲

۰۲۷۵

۱۲۵۳

۹۴۲۱

۶۸۳۵

۲۱۱۶

۲۲۲۵

۱۷۳۵ ۵۱۸۰

۱۴۶۶ ۸۹۳۲

۱۳۰۹

۱۹۷۲

۲۸۱۶

۲۶۲۱

۰۷۳۵

۲۷۰۱

۲۱۷۷

۰۰۶۷

۰۵۳۶

۱۷۸۵

۱۷۲۸

| ۱۵۳۵

۶۱۵۰

۱۷۱۲

۰۱۷۷ ۱۶۲۱

۱۸۳۸

۲۰۲۲ ۱۳۲۹

(۳۷۴۰) در در جدول فوق عددهای تصادفی در میدانهای چهار رقمی در ردیفها و ستونها تنظیم شده اند برای جامعه های مورد تحقیق بزرگ از جدولهای با میدان بزرگتر استفاده میشود جدول فوق برای انتخاب عضوهای جامعه ۴۸۰۰ عضوی است که جامعه نمونه ۶۰۰ نفر است. در اولین سطر این ستون عدد (۹۲۱۲) را داریم که از اندازه جامعه مورد تحقیق بزرگتر است یعنی از (۴۸۰۰) بزرگتر است از آن به طرف پایین عبور کرده عدد سطر دوم یعنی را (۳۷۴۰) به عنوان اولین عضو جامعه نمونه | أنام مقابل عدد لیست اتفاقی انتخاب میکنیم جستجو را در همان جهت انتخاب شده در کتابچه جدول عددهای تصادفی ادامه می دهیم و به ترتیب عضوهای دیگر تحت شماره (۱۷۸۰) (۱۴۱۰)، (۲۳۸۵)، (۴۲۴۵)، (۲۶۲۱) (۱۵۳۵) در ستون اول و (۵۳۰۰) (۱۸۳۱) (۰۸۰۰) (۱۷۳۵) (۰۷۳۵) در ستون دوم انتخاب میشوند ادامه کار تا انتخاب (۶۰۰) عضو در ستون مورد نظر بر روی ستونهای صفحه های دیگر جدول پیگیری می گردد.

بهره گیری از ماشین حساب به ویژه کامپیوتر به همراه نرم افزارهای پیشرفته آماری انجام نمونه گیری ساده تصادفی را آسان می کند. سنجابی، ۲۰۰ (۱۳۸۴)

(۲) نمونه گیری تصادفی طبقاتی (Startified Random Sampling مانند نمونه گیری تصادفی ساده به لیست کامل جامعه مورد تحقیق نیاز داریم جامعه تحقیق به چند جامع آماری تقسیم میشود. سپس برای هر کدام از جامعه های فرعی مورد تحقیق لیست اسمهای اتفاقی برابر روش مورد بحث در نمونه گیری تصادفی ساده تهیه میگردد. نمونه گیری تصادفی طبقاتی به صورت متناسب (Proportional) و غیر متناسب (Disproportional انجام میشود. نمونه تصادفی طبقاتی متناسب از چندین نمونه تصادفی ساده تشکیل میشود که مشابه و متناسب با تقسیم بندیها و خصوصیتهای مربوط به متغیرهای مورد نظر در کل عضوهای نمونه های تصادفی ساده انتخاب شده از هر طبقه باید مساوی با نسبت گروه مشابه آن در کل جامعه مورد تحقیق باشد. برای مثال جامعه مورد تحقیق دانشجویان دوره کارشناسی دانشگاه تهران هستند تعداد دانشجو ۳۶۰۰۰ نفر که مطابق جدول زیر تقسیم بندی میشوند.

تعداد دانشجویان هر طبقه در جامعه مورد تحقیق

درصد هر طبقه از کل جامعه

اندازه نمونه های تصادفی ساده از هر طبقه

درصد هر نمونه از جامعه نمونه تصادفی طبقاتی متناسب

۱۰۰

۵۴۰۰

٢٠٠

۱۸۰۰۰

٪١٠

۲۶۰۰

١٠٠

۵٠٢٠٠

%١٠٠

علوم دقیقه

علوم زیستی

علوم اجتماعی

علوم سمبلیک

جمع : ۱۰۳۶۰۰۰

اگر اندازه جامعه نمونه متناسب (۱) ۴۰۰ نفر در نظر گرفته شود به ترتیب ۱۰۰ عضو به دانشجویان علوم دقیقه ۶۰ عضو به دانشجویان علوم زیستی ۲۰۰ عضو به دانشجویان علوم اجتماعی و ۴۰ عضو به دانشجویان علوم سمبلیک اختصاص داده می شود.

نمونه طبقاتی متناسب در حقیقت مجموع چندین نمونه تصادفی ساده است که از طبقه های مختلف جامعه مورد تحقیق به دست. آمده است و نمونه های تصادفی ساده در جامعه نمونه تصادفی طبقاتی متناسب با طبقه مشابه آن در کل جامعه مورد مطالعه است. در نمونه تصادفی طبقاتی نامتناسب رعایت اصل نسبت و درصد لازم نیست انتخاب این نوع نمونه گیری بستگی به هدف و نوع متغیرهای مورد مطالعه تحقیق دارد. برای مثال اگر هدف تحقیق موضع گیری کشورهای مختلف جهان نسبت به روند صلح در خاورمیانه است. محقق میتواند از طریق سازمان ملل ۵ کشور از ۵ قاره جهان را انتخاب کند.

در نمونه گیری تصادفی طبقاتی احتمال آنکه اعضای یک طبقه و گروه از جامعه مورد تحقیق در جامعه نمونه نماینده نداشته باشد. صفر است و نمونه گیری تصادفی طبقاتی میتواند از ناهماهنگی تعداد اعضا بعضی از گروهها در جامعه نمونه جلوگیری کند. (سنجابی، ۲۰۳ (۱۳۸۴)

(۳) نمونه گیری خوشه ای (Cluster sampling) این نمونه گیری هنگامی انتخاب میشود که (۱) هیچ چارچوب نمونه گیری برای همه واحدهای جامعه مورد نظر وجود نداشته باشد (۲) هنگامی که ملاحظه های اقتصادی اهمیت داشته باشد؛ (۳) هنگامی که

معیارهای خوشه ای برای موضوع مورد مطالعه اهمیت داشته باشد.

نمونه گیری خوشه ای برای مطالعات گسترده استفاده میشود و یک طرح نمونه گیری اقتصادی است در این روش نمونه گیری ابتدا گروه بندی های گسترده که خوشه ها نامیده میشود مشخص میگردد و سپس واحدهای جامعه نمونه تحقیق از این خوشه ها انتخاب میشود. این خوشه ها به روش نمونه گیری تصادفی ساده یا نمونه گیری تصادفی طبقاتی متناسب با نامتناسب انتخاب می گردند. برای مثال اگر بخواهیم تلقی اساتید علوم سیاسی را نسبت به تکنولوژی هسته ای بدانیم اگر از نمونه برداری خوشه ای استفاده کنیم مراحل زیر باید طی شود

۱ لیست تمام دانشکده های علوم سیاسی کشور تهیه میشود چارچوب نمونه گیری)

-۲ تعداد دانشکده های علوم سیاسی مورد نیاز بر طبق استانداردها برای مطالعه تعیین می گردد.

دانشکده های مورد نیاز از میان چارچوب نمونه گیری به یکی از روشهای تصادفی انتخاب می گردد.

-۴- تعداد استادان مورد نیاز برای مطالعه تعیین میگردد و در مورد تعداد آنها از طریق نمونه گیری تصادفی طبقاتی متناسب با

نامتناسب تصمیم گیری میشود.

-۵ برای هر دانشکده چارچوب نمونه گیری لیست استادان تهیه می گردد.

جمع استادان انتخاب شده جامعه نمونه تحقیق را تشکیل میدهد.

(۴) نمونه گیری چند طبقه ای در این نمونه گیری میتوان به طور مستقیم با هدف تحقیق مرتبط شده در صورتیکه که بخواهیم نگرش مهاجران مسلمان فرانسوی را نسبت به قانون منع حجاب در فرانسه را مطالعه کنیم و با استفاده از روش نمونه گیری چند طبقه ای به شرح زیر عمل میکنیم

۱ – لیست مهاجران فرانسوی را از هر منبعی به دست میآوریم برای مثال از اداره مهاجرت انجمن مهاجران مسلمان یا لیست رأی دهندگان در انتخابات

-۲- از روی این لیست اسامی یک گروه وسیع پاسخ دهنده برای مثال ۳۰۰۰ نفر به روش نمونه گیری تصادفی به وسیله کامپیوتر انتخاب میشود.

افراد انتخاب شده غربال میشود برای مثال نمونه گیری جدید بر اساس ۶۰۰ نفر انجام میشود.

-۴- آخرین چارچوب نمونه مرتبط با سوال و فرضیه حدود ۸۰ نفر در نظر گرفته میشود.

(۵) نمونه گیری ناحیه ای روش نمونه گیری ناحیه ای یک نمونه گیری چند طبقه ای مبتنی بر ناحیه های جغرافیایی است. در این روش جامعه نمونه مورد مطالعه عبارتست از جامعه نمونه آخرین طبقه حاصل از نمونه های اخذ شده از ناحیه های جغرافیایی در حالیکه هر طبقه اشاره دارد به ناحیه ای کوچکتر و معین تر برای مثال استان شهرستان منطقه شهری خیابان خانه و آپارتمان مسکونی علاوه بر این این روش نوعی نمونه گیری خوشه ای مبتنی بر ناحیه ها به عنوان خوشه ها است.

این نمونه گیری وقتی مورد استفاده قرار میگیرد که پاسخ دهندگان به طور گسترده از نظر جغرافیایی پراکنده هستند و برای غلبه بر این شکل ناحیه ها به عنوان خوشه های انتخاب در نظر گرفته میشوند. این روش حضور پاسخ دهندگان از همه ناحیه های جغرافیایی را در جامعه نمونه ممکن می سازد.

برای مثال در نظر بگیرید محقق علاقمند به مطالعه نگرش سنجی انتخاباتی در مورد کاندیداهای ریاست جمهوری می باشد و نوع نمونه گیری ناحیه ای را انتخاب نموده است. در این مورد به شرح زیر اقدام می نماید.

یک چارچوب نمونه گیری از شهرهای کشور فراهم می آورد. به وسیله یکی از روشهای نمونه گیری تصادفی تعدادی از شهرها را انتخاب می نماید. برای مثال ۵ درصد شهرها

شهرهای انتخاب شده را به منطقه های شهری تقسیم میکند و برای مثال از هر شهر چهار منطقه به صورت تصادفی انتخاب می نماید. در این مرحله نمونه گیری تصادفی میتواند متناسب با نامتناسب اختیار شود.

خیابانها را در هر ناحیه شهری شناسایی و برای مثال از هر ناحیه پنج خیابان را به روش تصادفی انتخاب می نماید.

خانوارهای ساکن در هر خیابان را مشخص میکند. اکنون یک چارچوب نمونه گیری چند هزار واحدی فراهم می آید.

تعداد خانوارهای مورد نظر را از چارچوب نمونه گیری فوق به روش تصادفی انتخاب میکند. لازم به یادآوریست که تعیین تعداد اعضای جامعه نمونه در هر مرحله میتواند به صورت نظری یا محاسباتی معمول گردد.

محقق ممکن است یک یا چند عضو از خانواده های انتخاب شده را به عنوان جامعه نمونه تحقیق مورد نگرش سنجی قرار دهد. (۶) نمونه گیری چند مرحله ای فرایند انتخاب واحد در یک نمونه گیری چند مرحله ای همانند نمونه گیری چند طبقه ای می باشد. اول انتخاب ابتدایی واحدها انجام می پذیرد سپس یک جامعه نمونه از میان آنها استخراج میگردد و به همین شکل تا انتهای این فرایند ادامه می یابد ولی در یک نمونه گیری مرحله ای هر جامعه نمونه به طور مناسب قبل از اخذ نمونه گیری بعدی از آن مورد مطالعه قرار میگیرد. در نتیجه در حالیکه در نمونه گیری چند طبقه ای تنها آخرین طبقه مورد مطالعه قرار می گیرد. در نمونه گیری چند مرحله ای همه نمونه ها مورد تحقیق قرار میگیرند. این روش نسبت به دیگر روشها برتری دارد، زیرا اطلاعات جمع

آوری شده در هر مرحله به محقق اجازه میدهد جامعه نمونه بعدی را مرتبط تر و با نمایندگی بهتر انتخاب نماید. در نظر بگیرید میخواهیم تقسیم کار میان زوجهای فعال سیاسی را در شهر تهران مورد تحقیق قرار دهیم برای انتخاب یک جامعه نمونه به روش نمونه گیری چند مرحله ای بشرح زیر اقدام میکنیم

یک چارچوب نمونه گیری از دانشجویان متاهل دانشگاههای تهران تهیه و به صورت نمونه گیری تصادفی ساده از میان آنها ۵۰۰۰ دانشجوی متاهل را انتخاب میکنیم

از میان آنها ۱۰۰۰ زوج را با درآمد متوسط و حداقل دارای یک فرزند به صورت تصادفی انتخاب میکنیم

بعد از مطالعه این زوجها ۱۵۰ خانواده که مرد دانشجو و ۱۰۰ خانواده که زن دانشجو را انتخاب میکنیم این نمونه گیری تصادفی طبقاتی متناسب جامعه نمونه نهایی تحقیق است که تقسیم کار میان زوجهای دانشجو بر روی آن مورد مطالعه قرار میگیرد.

(۷) نمونه گیری فضایی این یک روش نمونه گیری از مردمی است که به طور موقت در محلی اجتماع کرده اند. نحوه این نوع نمونه گیری چنین است تعدادی مصاحبه کننده به جمعیت مورد نظر نزدیک میشوند برای مثال در یک تظاهرات در میدان شهر یا یک اعتصاب نشسته دانشجویی در محوطه دانشگاه و پاسخ دهندگان خود را به صورت تصادفی و نظام گونه انتخاب می نمایند. برای مثال با برداشتن سه قدم در میان جمعیت و انجام مصاحبه افرادی که رو در رو یا در سمت چپ آنها قرار می گیرند. این روند ادامه می یابد تا مصاحبه کنندگان کل فضای مورد نظر را بپیمایند. مردمی که مورد مصاحبه قرار میگیرند جامعه نمونه این مطالعه را تشکیل می دهند.

در نظر بگیرید در یک اعتصاب نشسته دانشجویان دانشگاه تهران ساختمان اداری مرکزی دانشگاه را اشغال و از رها ساختن آن امتناع می ورزند گروه مطالعه های اجتماعی ماموریت می یابد به سرعت دلیل های شرکت در این اعتصاب نشسته و ترکیب و خواسته های دانشجویان در این تظاهرات را مورد مطالعه قرار دهند روش نمونه گیری فضایی به این شرح انجام می پذیرد. مصاحبه کنندگان در مقابل اعتصاب کنندگان در یک صف قرار می گیرند.

برابر دستورهای داده شده مصاحبه کنندگان از دانشجویانی که در مقابلشان قرار میگیرند سوالهای مورد مطالعه را می پرسند. سپس هر کدام از آنها پنج قدم به جلو بر میدارند و به دانشجویانی که در مقابلشان قرار دارند، نزدیک میشوند.

این روند را ادامه میدهند تا به انتهای فضای اعتصاب نشسته برسند.

دانشجویانی که مورد مصاحبه قرار گرفته اند جامعه نمونه مورد تحقیق میباشند.

ب نمونه گیری غیر تصادفی

روشهای نمونه گیری غیر تصادفی از نظریه قانون احتمالها پیروی نمی کنند ادعای نمایندگی جامعه مورد مطالعه را ندارند و به طور متداول برای تجزیه و تحلیل اکتشافی و کیفی مورد استفاده قرار میگیرند. روشهای این نوع نمونه گیری متعددند، از جمله آنها می توان به نمونه گیری اتفاقی نمونه گیری قضاوتی نمونه گیری سهمیه ای و نمونه گیری گلوله برفی اشاره کرد.

(۱) نمونه گیری اتفاقی

این نوع نمونه گیری میتواند متشکل از واحدهای در دسترس یا داوطلب باشد و بیشتر در تحقیق کیفی گرا و دیگر مطالعه ها که فقدان نمایندگی جامعه نمونه از کل جامعه مورد مطالعه مهم نباشد مورد استفاده قرار میگیرد وقتی نمونه گیری اتفاقی» به کار گرفته میشود همه واحدهایی که محقق به طور اتفاقی در یک محل و زمان معین با آنها روبرو میشود، مورد مطالعه قرار می گیرند. ممکن است محقق در گوشه ای خیابان مقابل یک دانشگاه یا دادگستری قرار گیرد و تعدادی از عابران را در بین ساعت ۱۱ تا ۱۲ در یک روز معین از هفته مورد مصاحبه با مشاهده قرار دهد. هر چند این نوع نمونه گیریها نمایندگی کل جمعیت مورد مطالعه را نخواهند داشت برای خیلی از مطالعه ها و به ویژه برای آنهایی که نمایندگی داشتن مساله مهمی نباشد. کاربرد دارند.

محققانی که در نظر دارند برای مثال علتهای مهاجرت نخبگان کشور را به کشور اروپایی مورد تحقیق قرار دهند، می توانند در یک نمونه گیری اتفاقی بشرح زیر اقدام کنند

در روزها و ساعتهای معین در مقابل دو سفارتخانه کشورهای مورد نظر مستقر میگردند تا هر کدام با ۱۰۰ نفر از فارغ التحصیلان دانشگاه های کشور در رشته های تحصیلی معین مصاحبه کنند و سوالهای از پیش تعیین شده تحقیق را بپرسند.

ورقه های ثبت شده پاسخها را بر طبق طرح تحقیق مورد ارزیابی قرار میدهند.

(۲) نمونه گیری مقصودی

در این روش نمونه گیری که به نمونه گیری قضاوتی نیز نامیده میشود محقق بر اساس مقصود و بر پایه قضاوت خود موردهایی را انتخاب میکند که برای اجرای تحقیق مناسب میباشند. در نمونه گیری مقصودی قضاوت محقق نسبت به اخذ نمونه تصادفی از اهمیت بیشتری برخوردار است. اگر هدف یک تحقیق تعیین کارایی یک روش مدیریت بحران سیاسی از طریق «شبیه سازی» کامپیوتری باشد. محقق ترجیح میدهد که اعضای جامعه نمونه مورد تحقیق او را از میان دیپلماتهای برجسته انتخاب گردند.

فرآیند این نمونه گیری شامل مشخص کردن عضوهای جامعه نمونه و چگونگی دسترسی و شرکت دادن آنها در تحقیق می گردد. برای مثال در یک تحقیق برای مطالعه کاستیها و نارساییهای اجتماعی سیاسی و اقتصادی یک گروه قومی در یک جامعه محقق تصمیم میگیرد عضوهای جامعه نمونه خود را از میان فعالان سیاسی گروه قومی مزبور انتخاب نماید از نظر محقق این افراد اطلاعات مفیدتر و قابل اعتمادتری برای تحقیق فراهم می آورند. امری که با انتخاب یک جامعه نمونه تصادفی ممکن است حاصل نگردد. سنجابی، ۲۰۹ (۱۳۸۴)

(۳) نمونه گیری سهمیه ای

نمونه گیری سهمیه ای گونه ای از نمونه گیری طبقاتی است با این تفاوت که در نمونه گیری سهمیه ای به جای تقسیم جامعه مورد نظر به طبقه های معین و انتخاب عضوهای جامعه نمونه به صورت تصادفی از سهمیه های تعیین شده به وسیله محقق استفاده می شود. به این ترتیب این نوع نمونه گیری یک روش نمونه گیری غیر تصادفی طبقاتی میباشد در عمل محقق سهمیه هایی را برای گروه های معین جامعه مورد تحقیق از طریق تعریف معیارهای انتخاب جنسیت میزان تحصیل نوع تخصص قومیت ملیت و غیره) تعیین مینماید انتخاب عضوهای مربوط به سهمیه های تعیین شده را میتوان به یکی از روشهای غیر تصادفی پیش گفته معمول داشت.

تعیین سهمیه ها بر اساس عاملهایی مربوط به نوع و طبیعت تحقیق انجام میپذیرد برای مثال ممکن است محقق از مصاحبه کنندگان بخواهد با ۲۰ دانشجوی دختری که در روز دوشنبه آینده در کلاس درس روش شناسی شرکت دارند و ۲۰

دانشجوی پسر در روز جمعه که در ساعت ۱۷ از جلسه انجمن دانشجویان خارج میشوند مصاحبه نمایند. انتخاب این دانشجویان بر اساس دستورالعمل اجرای تحقیق به عهده مصاحبه کنندگان محول می گردد.

راه دیگر تعیین سهمیه ها که دقت بیشتری در انتخاب سهمیه ها معمول می دارد عبارتست از تعیین سهمیه ها بر طبق درصد سهم آنها در کل جمعیت مورد مطالعه برای مثال اگر در نظر است در مورد وضعیت اقتصادی و اجتماعی بی خانمانها تحقیق شود. میتوان از هر دو گروه جمعیتی مهاجر و بومی بی خانمان شهر مورد نظر برای جامعه نمونه تحقیق سهمیه ها را تعیین نمود. در شکل دیگر، نمونه گیری سهمیه ای همه بعدهای جمعیت مورد مطالعه را به منظور اطمینان از نمایندگی داشتن همه بعدها در جامعه نمونه مورد ملاحظه قرار میدهد. این نمونه گیری بیشتر برای جمعیت های کوچک مورد استفاده قرار می گیرد. در این موردها این روش حضور همه بعدهای جمعیتی را در جامعه نمونه تضمین می کند.

نمونه گیری سهمیه ای در تحقیق های اجتماعی کاربرد وسیعی دارد زیرا کم هزینه تر از دیگر روشها میباشد. به چارچوب نمونه گیری احتیاج ندارد، به طور نسبی موثر و کارایی دارد و کمتر وقت گیر میباشد. در مقابل محدودیتهایی نیز دارد، به ویژه در ارتباط با برخورداری از نمایندگی کنترل نمونه گیری و نیازمندیهای کار میدانی مشکلهایی نظیر عمد و تعصب مصاحبه کنندگان در انتخاب افراد در دسترس راضی و کم مقاومت غیر قابل پرهیزاند از این رو نمونه گیری سهمیه ای به طور معمول به معنی روش تصادفی نمیباشد و نباید از آن انتظار اطلاعات تصادفی را داشت.

برای مثال در یک تحقیق فوری محققی در نظر دارد نگرشهای نمایندگی کنونی مجلس شورای اسلامی در مورد رد صلاحیت کاندیداهای انتخابات آینده مجلس را مورد مطالعه قرار میدهد محقق در انتخاب جامعه نمونه تحقیق خود به روش سهمیه ای بشرح زیر اقدام می کند:

– مصاحبه کنندگان را با دستورالعمل اجرایی طرح تحقیق به مجلس شورای اسلامی اعزام می دارد.

از مصاحبه کنندگان میخواهد با ۱۸ نماینده جناح اکثریت ۶ نماینده جناح اقلیت و ۲ نماینده مستقل مصاحبه کنند.

همچنین ممکن است از مصاحبه کنندگان بخواهد نسبت نمایندگان روحانی و غیر روحانی مجلس را در سهمیه های بالا در نظر بگیرند. سنجابی، ۲۱۰ (۱۳۸۴)

(۴) نمونه گیری گلوله برفی

در این نوع نمونه گیری محققان تحقیق را با تعداد اندکی پاسخ دهنده که در دسترس قرار دارند شروع می کنند. پس از جمع آوری اطلاعات مورد نیاز از آنها خواسته میشود افراد دیگری که به نظر آنها از نظر تخصص فراوانی اطلاعات و علاقمندی به مشارکت در تحقیق برخوردارند را پیشنهاد و معرفی کنند. بعد از معرفی افراد جدید محقق با دستیابی به آنها، اطلاعات مورد نیاز تحقیق را جمع آوری و از آنها میخواهد افراد مناسب و شایسته برای طرح تحقیق را معرفی نمایند. این فرایند ادامه می یابد تا موضوع تحقیق به اشباع اطلاعاتی برسد یعنی تا زمانی که اطلاعات اضافی دیگری از طریق معرفی افراد دیگر مقدور نباشد، یا پاسخ دهنده دیگری شناسایی نگردد.

روش نمونه گیری گلوله برفی را میتوان برای تحلیل مقصودهای دولت اشغالگر عراق در معرفی صدام حسین رهبر مخلوع این کشور مورد استفاده قرار داد با توجه به بعد حقوقی مساله و به رغم اعلام نظرهای قبلی مقامهای آمریکا مبنی بر جنایتکار جنگی بودن صدام حسین ضرورت دارد محقق اطلاعات مورد نیاز تحقیق خود را از افراد متخصص در حقوق بین الملل عمومی و خصوصی به ویژه آشنا به موافقتنامه های بین المللی حقوق زندانیان و جنایتکاران جنگی به مانند کنوانسیون زندانیان جنگی ۱۹۴۹ ژنو جمع آوری کند. همچنین با توجه به بعد سیاسی مساله به ویژه رفتار سیاسی و رابطه های خارجی ایالت های متحده که مبتنی بر تامین منافع ملی و هدفهای یکجانبه گرایی میباشد لازم است همزمان از متخصصان علم سیاست و روابط بین الملل نیز بهره گیری شود. از این رو محقق در استفاده از نمونه گیری گلوله برفی به شرح زیر اقدام می کند.

یک متخصص حقوق بین الملل و معاهده های بین المللی و یک متخصص علوم سیاسی و روابط بین الملل معتبر و شناخته شده

از سوی محقق شناسایی و مورد مصاحبه تخصصی و هدایت نشده قرار می گیرند.

پس از جمع آوری اطلاعات لازم برابر طرح تحقیق از آنها خواسته میشود زوج معتبر دیگری متناسب با طرح تحقیق و علاقمند به مشارکت در تحقیق را معرفی کنند.

پس از مصاحبه این زوج جدید بررسی و مطالعه برای دسترسی و مصاحبه با متخصصان دیگر تا مرحله اشباع اطلاعاتی موضوع تحقیق ادامه می یابد.

این روش نمونه گیری زمانی بکار گرفته میشود که فقدان چارچوب نمونه گیری دستیابی محقق به یک جامعه نمونه تصادفی را غیر ممکن می سازد جمعیت مورد نظر ناشناخته اند یا دستیابی به پاسخ دهندگان به راههای گوناگون دیگر مشکل باشد. (سنجابی، ۲۱۱: ۱۳۸۴)

روشهای نمونه گیری در تحقیق کیفی گرا

اغلب این طور بحث میشود که محققان کیفی گرا و روشهای نمونه گیری را مورد استفاده قرار نمیدهند این بحث درست نیست. به طور دقیق بهتر است گفته شود که آنها روشهایی را بکار میگیرند که بیشتر با فلسفه این نوع تحقیق سازگاری دارند کمتر ساختار یافته اند کمتر کمیت پذیرند و به اندازه تکنیکهای مورد استفاده محققان کمی گرا دقت ندارند.

به طور معمول مطالعه های کیفی گرا شکلی از نمونه گیری غیر تصادفی را مورد استفاده قرار میدهند مانند نمونه گیری اتفاقی یا مقصودی به همین شکل نمونه گیری گلوله برفی و نمونه گیری نظریه ای نمونه گیری کیفی گرا به دلیل طبیعت چارچوب زیربنایی کیفی آن بیطرفانه تلقی نمیگردد. طبیعتی که به عنوان یک فرایند تحقیقی مورد ملاحظه قرار می گیرد. طبیعتی نه چندان متفاوت از آشکارسازی دارد کاری که شناخت تدریجی از یک پدیده اجتماعی فراهم می آورد و بیشتر آن را به وسیله مقابله، مقایسه تکرار فهرست بندی و طبقه بندی هدفهای تحقیق معمول می دارد. ۱۹۹۴ ,Miles and Huberman) اینجا نمونه گیری بعد از مشخص شدن متغیرها و وضعیتها انجام میپذیرد و تصمیم گیری درباره نمونه گیری قبل از شروع تحقیق نه مفید و نه صحیح خواهد بود.

به هر حال تحقیق کیفی گرا هیچ توافقی بر روی قاعده های نمونه گیری مورد استفاده از سوی محققان ندارد. روشهای نمونه گیری مورد استفاده توسط محققان کیفی گرا همانهایی هستند که در بالا نام برده شد اتفاقی مقصودی گلوله برفی و امثال آن یا شکلی یا ترکیبی از روشهای نمونه گیری کمی گرا در همه این موردها نمونه گیری به شدت با نظریه ارتباط دارد. بنابراین نمونه گیری یا از نظریه ناشی میشود جایی که موردها قبل از جمع آوری اطلاعات با هدایت نظریه انتخاب میشوند یا به طور پیشرفت تدریجی در طول جمع آوری اطلاعات شکل میگیرد دومی به نمونه گیری نظریه ای معروف است و با نظریه تاسیسی ارتباط دارد.

برای خیلی از محققان نمونه گیری نظریه ای مفهومی جدید است. این شکل از نمونه گیری بسیار خوب در متن نظریه تاسیسی برقرار گردیده است و بر پایه این حقیقت استوار گردیده است که جمع آوری اطلاعات به وسیله نظریه در حال شکل گیری کنترل میشود. در این روند محقق به طور مستمر در جستجوی واحدها و اطلاعات جدید میباشد و منظور نظریه ای ضرورت هر گروه اضافی را توجیه مینماید که خود بخشی از مطالعه را در بر می گیرد.

محققی که نمونه گیری نظریه ای را مورد استفاده قرار میدهد به اضافه نمودن واحدها در جامعه نمونه تا زمانی که مطالعه به نقطه

اشباع برسد ادامه میدهد یعنی تا زمانی که اطلاعات جدید از طریق در بر گرفتن و تجزیه و تحلیل واحدهای جدید فراهم گردد. بدون توجه به نوع نمونه گیری انتخاب شده تعدادی پارامتر نمونه گیری باید قبل از شروع یک مطالعه کیفی گرا مورد ملاحظه قرار گیرند. اگر چه نمونه گیری کیفی گرا عملکردی از فرایند تحقیق است و در حالیکه تحقیق در حال پیشرفت میباشد در مورد آن تصمیم گیری میشود بر طبق نتیجه مطالعه محققان باید حداقل در مورد تعدادی از موضوعها در شروع تصمیم گیری نمایند، مانند موردها با پاسخ دهندگانی که تحت مطالعه قرار خواهند گرفت موقع مکانی تحقیق و زمانی که تحقیق به مورد اجرا گذارده میشود. در هر مورد روشهای نمونه گیری در تحقیق کیفی گرا به طور غیر قابل اجتنابی به تعداد مساله و انتخاب مربوط می گردند.

محققان کیفی گرا باید در یک مرحله نوع افرادی بازیگران که مورد مطالعه قرار داده میشوند را انتخاب کنند. به ویژه زمانی که جامعه نمونه تحقیق بسیار کوچک باشد. برای مثال اگر بخواهیم در مورد بیانیه تهران در مورد پیوستن ایران به پروتکل الحاقی و دیدگاه های متفاوت مقامهای ایرانی فرانسوی آلمانی و انگلیسی شرکت کننده در این گفتگوها تحقیق کنیم، بر اساس طرح تهیه

تحقیق باید تصمیم بگیریم از چه مورد نیاز برای پاسخ دادن به سوال اصلی با آزمون فرضیه های تحقیق را جمع آوری کنیم حداقل با چه کسی در آغاز شروع کنیم با توجه به اینکه افراد مطلع به ویژه در میان مقام های ایرانی و تحلیلگران و مفسران داخلی و خارجی جامعه وسیعی را نسبت به جامعه نمونه مورد نظر تشکیل میدهند، انتخاب بهترین اعضا برای جامعه نمونه ضرورت دارد.

انتخاب زمان نیز غیر قابل اجتناب است. محققان کیفی گرا باید تصمیم بگیرند در چه زمانی با پاسخ دهندگان تماس حاصل کنند. در روزهای کاری در روزهای تعطیل پایان هفته در تابستان یا زمستان در بعد از ظهر در غروب آفتاب یا زمانهای دیگر انتخاب زمان درست اهمیت بسیار دارد و تاثیرهای مهمی بر نتیجه ها می گذارد.

علاوه بر آن محقق کیفی گرا به انتخاب نوع واقعه با فرایندهایی که باید مورد مطالعه قرار گیرند نیز می پردازد. یعنی آیا یک رویداد عادی است یک رویداد ویژه است یک رویداد غیر قابل انتظار است با ترکیبی از آنهاست.

در نهایت انتخاب محلی که تحقیق در آن به مورد اجرا گذارده میشود نیز باید انتخاب گردد محل کار، محل سکونت محل کنفرانس مطبوعاتی و غیره

روشهای نمونه گیری مورد استفاده محققان کیفی گرا و ویژگیهای مشخصی را نمایان میسازنده بسیاری از روش شناسان .یادآور میشوند که نمونه گیری کیفی گرا هدایت می شود )Berger et al., 1989; Miles and Huberman, 1994(

نه در جهت آزمودنیهای انبوه بلکه به سوی موردهایی برجسته و شاخص

نه در جهت نمونه های ثابت بلکه به سوی نمونه ای که از نظر اندازه و نوع با آزمودنیها قابل انعطاف است.

نه در جهت نمونه گیری آماری یا تصادفی بلکه به سوی نمونه گیری مقصودی یا قضاوتی

نه در جهت نمونه گیری مکانیکی بلکه به سوی نمونه گیری نظریه ای

به سوی زمینه های جهانی معدودتر در مقایسه با نمونه گیری کمی گرا؛

نه در جهت انتخاب یک جامعه نمونه قبل از آنکه مطالعه شروع گردد بلکه اغلب در حالیکه مطالعه جریان دارد.

نه در جهت یک اندازه به دقت تعیین شده بلکه یک جامعه نمونه ای که اندازه آن در جریان مطالعه تعیین می گردد؛

)Sarantakos, 1998: )155( نه در جه نمایندگی داشتن بلکه به سوی مناسب بودن

از دهه ۱۹۹۰ دامنه تحقیق های کیفی گرا به طور قابل ملاحظه ای گسترش یافته است. هم از جهت مقصود اجرایی و هم حوزه موضوعی به این ترتیب محققان نسبت به گذشته از حوزه انتخاب گسترده تری برخوردار گردیده اند میخلز» و «هابرمن» در این مورد می گویند نمونه گیری کیفی گرا نوک پیکان را بر روی استخوانهای ساختهای کلی و روابط میان آنها قرار می دهد (۱۹۹۴:۲۷)

نمونه گیری کمی گرا

به طور نسبی گسترده است.

در بیشتر موردها آمار را مورد استفاده قرار میدهد.

اغلب بر پایه نظریه احتمالها استوار است.

اجازه تعصب و پیشداوری در انتخاب را به محقق نمی دهد.

اندازه آن به صورت آماری تعیین میشود.

قبل از جمع آوری اطلاعات پدیدار میشود.

روشهای پیچیده ای را شامل میشود.

پارامترهای آن ثابت اند.

هزینه های گزافی دارد.

وقت گیر است.

نمایندگی جامعه مورد تحقیق را دارد.

دشوار است.

با آزمودنیها به صورت موردها رفتار می کند.

تعمیم دهی های استنتاجی را تسهیل می کند.

نمونه گیری کیفی گرا

به طور نسبی کوچک است.

در بیشتر موردها از آمار استفاده نمی کنند.

اغلب بر پایه اشباع استوار است.

به محقق اجازه نفوذ در انتخاب را می دهد.

اندازه آن به صورت آماری تعیین نمی شود.

در جریان جمع آوری اطلاعات پدیدار میشود.

روشهای ساده ای را شامل میشود.

پارامترهای آن قابل انعطاف اند.

هزینه های کمی دارد.

وقت گیری نیست.

نمایندگی جامعه مورد تحقیق را ندارد.

ساده است.

با آزمودنیها به صورت افراد رفتار می کند.

تعمیم دهی های تحلیلی را تسهیل می کند.

ource: (sarantakos, 1998: 156)

جمع بندی و خلاصه نمونه گیری و انواع آن

لازم به ذکر است که نمونه گیری به این دلیل انجام میشود که گستره تحقیق زیاد است و هدف از تحقیق رسیدن به واقعیت است.

لذا نمونه گیری در تحقیق راهی است برای رسیدن به واقعیت با حقیقت

(۱) نمونه گیری احتمالی : (۲) نمونه گیری خاص

(۱) نمونه گیری احتمالی شامل

نمونه گیری ساده تصادفی در این نوع نمونه گیری باید فهرست اعضای جامعه مورد مطالعه بدون دانستن تعداد افراد جامعه تهیه شود و این وقتی است که نام با یک ویژگی مشخص که موجب تشخیص اعضا از هم میشود وجود داشته باشد. در غیر این صورت نمونه گیری معنایی ندارد. در این نمونه گیری تمام اعضاء جمعیت آماری دارای شانس یکسان جهت انتخاب می باشد. محقق باید لیست کاملی از اسامی کلیه اعضاء جمعیت آزمایش به دست آورد و مطمئن شود که نام هر عضو بیشتر از یکبار در لیست ذکر نشده است. فرض کنید کل جامعه آماری ۸۰۰ نفر (N) واحد) و تعداد نمونه مورد نیاز (۸) واحد) ۸۰ نفر باشد. طریقه انتخاب به این ترتیب است که کلیه افراد جامعه آماری ۸۰۰ نفری را از ۱ الی ۸۰۰ شماره گذاری میکنیم و نام هر یک از این ۸۰۰ نفر را روی ورقه جداگانه ای نوشته آنها را تا میکنیم و در یک ظرف میریزیم سپس تکان داده هر بار یک نام را بیرون می آوریم و شماره اش را ثبت

می کنیم این عمل را آنقدر ادامه میدهیم تا تعداد ۸۰ نمونه مورد نیاز کامل شود. (طاهری (۱۲۷ (۱۳۹۰)

نمونه گیری تصادفی سیستماتیک لیستی که همه عناصر جمعیت را در بر داشته باشد به طور تصادفی نقطه یا عددی بر روی این لیست برگزیده میشود تا نمونه گیری شروع شود. پس از برگزیدن نقطه شروع با فاصله ای معین و مساوی جلو می روند و در هر فاصله یک اسم انتخاب میشود برای مثال اگر تعداد کل افراد جامعه آماری دانشجویان ۲۸۰۰ و تعداد مورد نیاز ۱۰۰ نمونه و به عنوان مثال به طور تصادفی شماره ۴ نقطه شروع انتخاب شود و با توجه به اینکه نسبت انتخاب ۱ است اعداد انتخابی به شرح زیر است: ۲۸

۲۸۰۰:۱۰۰۰ = ۲۸=

۴۰۳۲۰۶۰,۸۸ ۱۱۶ .۱۴۴۰ …

در این نمونه گیری انتخاب دو مرحله ای است. در مرحله اول نقطه شروع با روش تصادفی معین میگردد. نمونه های بعدی به صورت

سیستماتیک و با فواصل معین انتخاب میشود و همین کار را تا انتخاب همه افراد نمونه ادامه میدهیم. (طاهری، ۱۲۹ (۱۳۹۰)

در مرحله دوم وارد هر یک از گروهها میشویم و با استفاده از روشهای نمونه گیری تصادفی شروع به انتخاب افراد نمونه میکنیم و این عمل را تا زمانی که تعداد مورد نیاز انتخاب گردد. ادامه میدهم.

نمونه گیری تصادفی طبقه ای در این نوع نمونه گیری جمعیت یا جامعه آماری بر حسب صفت یا صفات اصلی آن به دو یا چند طبقه تقسیم میشود. برای مثال در جامعه آماری ۲۰٫۰۰۰ نفری از خارجیهای داخل ایران که ۱۰ فرانسوی، ۲۵ انگلیسی، ۳۵ آلمانی و ۳۰ ژاپنی است ۵۰۰ نمونه انتخاب شود. در مرحله اول تعداد مورد نیاز عبارت است از:

تعداد نمونه آلمانی ۱۷۵ – ۳۵ × ۵۰۰

تعداد نمونه انگلیسی ۱۲۵ – ۲۵ × ۵۰۰

تعداد نمونه فرانسوی ۵۰ – ۱۰ × ۵۰۰

تعداد نمونه ژاپنی ۱۵۰ – ۳۰ × ۵۰۰

نمونه گیری تصادفی ناحیه ای در نمونه گیری از طریق تصادفی ساده و تصادفی طبقاتی در صورتی امکان پذیر است که لیست کاملی از کل جمعیت آماری در دسترس باشد. حال اگر چنین لیست کاملی از جمعیت آماری وجود نداشت نمونه گیری از طریق تصادفی ناحیه ای راهی برای انجام نمونه گیری تصادفی خواهد بود طاهری (۱۱۳ (۱۳۹۰)

نمونه گیری هم در تحقیقات کمی و هم در تحقیقات کیفی مورد استفاده قرار میگیرد. دو نوع نمونه وجود دارد (۱) نمونه های

احتمالی (۲) نمونه های به منظور خاص

نمونه گیری احتمالی در این نوع نمونه گیری تک تک افراد حاضر در جامعه آماری از شانس مشخصی برای انتخاب شدن در نمونه برخوردار هستند هنگامی که محقق توصیف و پیش بینی میکند و یا چیزی را به جامعه آماری تحقیق تعمیم دهد. از

نمونه های احتمالی استفاده مینماید. نمونه تصادفی ساده جزء نمونه های احتمالی است. برای مثال اگر محقق برای پژوهش در مورد مدارس می بایست نام تمامی مدارس کشور را در اختیار داشته باشد و شماره هایی به هر یک از آنها اختصاص می دهد و آنگاه به کمک رایانه یک نمونه تصادفی ساده فراهم میشود و وی به هر یک از مدارس انتخاب شده در نمونه پرسشنامه ای را ارسال می کند. در این روش لازم است محقق نام تمامی مدارس سراسر کشور را داشته باشد تا کار به درستی به انجام برسد انواع نمونه گیری احتمالی عبارت است از نمونه گیری خوشه ای نمونه گیری تصادفی نمونه گیری طبقه ای نامناسب

نمونه گیری خوشه ای جزء نمونه های احتمالی است. اگر محقق بخواهد میزان تنبیه دانش آموزان در مدارس را در سطح کشور تعیین کند، اما در کنار آن علاقمند است که از خط مشی مدارس در خصوص موضوع تنبیه دانش آموزان آگاه شود. به منظور کاهش هزینه های سفر پژوهشگر تصمیم میگیرد نمونه خوشه ای را مورد استفاده قرار دهد در نمونه گیری خوشه ای ابتدا خوشه های جغرافیایی انتخاب میشوند و آنگاه با استفاده از جدولهای اعداد تصادفی که در کتابهای آماری نیز یافت می شوند. نمونه های تصادفی از مدارس در تمامی خوشه های منتخب گرفته میشود. در این روش لازم است محقق تنها در خوشه های جغرافیایی منتخب و نه تمامی خوشه ها در مدارس حضور یابد پژوهشگر میبایست خوشه های خود را با اعمال دقت لازم انتخاب کرده است؛ به ویژه که احتمال دارد خط مشی های مورد انتخاب مدارس برای تنبیه دانش آموزان در خوشه های مختلف با یکدیگر متفاوت باشد. نمونه گیری تصادفی جزء نمونه های احتمالی است؛ در این نمونه ها از مصاحبه های ساختار یافته استفاده می شود. نمونه شبه تصادفی را نمونه های منظم می نامیم در این نوع نمونه گیری مسئله آن است که نتیجه نمونه گیری به چگونگی سازماندهی فهرست بستگی دارد مثلا اگر فهرست مزبور بر مبنای حروف الفبا تنظیم شده باشد. محقق می بایست بداند که در پاره ای از فرهنگها مثل و اقوام و نام های خانوادگی وجود دارند که با حروف مشابهی آغاز میشوند؛ اگر این طور باشد در لیست مزبور، این گروهها را باید در کنار هم قرارداد و همه را یک گروه واحد به حساب آورد تا به حضور بیش از حد آنان در نمونه ای که از آن جامعه گرفته می شود. منجر نشود. نمونه طبقه ای نامناسب در این روش اگر محقق پی ببرد که تعداد دانش آموزان در رشته های هنری در مقایسه با علوم طبیعی بسیار بیشتر است میتواند روش نمونه ای طبقه نامتناسب رشته علوم طبیعی را بیشتر کند تا داده های او معنا دارتر باشد. محقق باید چنین نمونه ای را با دقت تمام طرح ریزی کند.

(۲) نمونه به منظور خاص از جمله این نمونه ها عبارت است از:

-۱-۲- نمونه سهمیه ای اگر محقق تصمیم بگیرد از همه دانش آموزان مدارس صرف نظر از اینکه تاکنون تجربه تنبیه داشته اند. یا خیر مصاحبه ای را به عمل آورد. وی میبایست از نمونه سهمیه ای استفاده نماید مزیت این نمونه آن است که محقق می تواند مطمئن باشد همه گروههای موجود در مدارس در نمونه منتخب وی حاضر است در روش مزبور تنها دانش آموزانی شانس انتخاب شدن در نمونه ای منتخب را دارند که در زمان و مکانی که محقق در آن قرار داشته است. بوده اند.

-۲-۲- نمونه گلوله برفی اگر محقق علاقمند باشد با آن دسته از دانش آموزانی که طی سال گذشته از تجربه تنبیه در مدرسه برخوردار بوده اند مصاحبه های نیمه ساختار یافته ای را ترتیب دهد. اما متوجه میشود که مدارس سوابق دقیق این نوع حبس ها را ثبت نکرده اند. از سوی دیگر پژوهشگر نمی خواهد برای این منظور به مدارس مراجعه کند زیرا ممکن است دانش آموزان وی را یکی از مقامات مدرسه تلقی کنند از این رو به این نتیجه میرسد که نمونه گلوله برفی مناسب است. پژوهشگر یکی از دانش آموزانی که اخیرا تنبیه شده را میشناسد با وی گفتگو میکند و از او میخواهد نام دیگر دانش آموزانی را که احیانا مایل به گفتگو با وی هستند در اختیارش بگذارد محقق میبایست مجوزهای لازم برای این منظور را اخذ کند و از بزرگتر یا سرپرست دانش آموز بخواهد که وی نیز در چنین مصاحبه ای حضور داشته باشد. پژوهشگر باید بداند که معمولا دوستان مایل اند دوستان دیگر خود را معرفی کنند و لذا در جستجو برای اعضای نمونه آماری خود باید مراقب باشد که نمونه هایش دچار جانبداری ناخواسته نشوند. برای جوامع آماری پنهان مانند فواحش معتادان موثر است.

-۳-۲- نمونه گیری تئوریک با استفاده از این روش تئوری پدیدار شده به محقق در انتخاب نمونه کمک می کنند. برای مثال ممکن است وی تصمیم بگیرد از مدرسه ای که خط مشی تنبیه را در موارد زیادی به کار برده است و نیز مدرسه ای که این خط

1. Snow Ball sampling

متنی را اعمال نمی کند، بازدید بنوت سوت در سیران به دار تیری سیاست سببه در درس و بو دید تادهای محمد

مورد آن را توجیه و تفسیر نماید. در این روش نیز محقق میبایست مواظب جانبداری در تحقیق باشد.

۴-۲- نمونه تصادفی در این شیوه نمونه گیری محقق خود قضاوتهای شخصی خود را به کار می گیرد. دست آوردهای این نمونه گیری در جامعه آماری به کار نمی رود.

نکات مربوط به نمونه گیری

۱ نمونه گیری برای برقراری ارتباط با تک تک اعضای جامعه آماری به کار میرود. محققان تنها تعدادی از آنها را انتخاب

میکنند که به این کار نمونه گیری گفته می شود.

– دو نوع عمده نمونه گیری وجود دارد نمونه های احتمالی و نمونه های به منظور خاص

در نمونه های احتمالی همه اعضای جامعه آماری از شانس معینی برای انتخاب شدن در نمونه برخوردارند. تنها در چارچوب این

نمونه است که آزمون شوندگان از فرصت برابر برای انتخاب شدن به عنوان نمونه برخوردارند.

-۴- نمونه ها به منظور خاص در صورتی به کار میروند که تعمیم دستاوردها، هدف تحقیق نباشد.

– حجم نمونه به نوع تحقیق و هدف آن بستگی خواهد داشت.

۶ در تعیین حجم نمونه مسئله عدم پاسخ همه مورد ملاحظه است.

در یک پروژه تحقیقاتی کاربرد ترکیبی از روشهای نمونه گیری به جای تنها یک روش نیز امکان پذیر است که خود می تواند

به غلبه بر معایبی بیانجامد که شاید به طور مستقل در هر یک از رویه های مزبور مستتر باشد.

نشانه گذاری علایم در تحقیق

رعایت این علایم در کلیه مراحل تحقیق الزامی است و اگر این علایم رعایت نشود امکان دارد مخاطب دچار فهم نادرست از متن شود.

نقطه (۰) نقطه معمولا در موارد زیر به کار میرود

(۱) در پایان جمله های بیانی و امری قرار میگیرد و ختم جمله را اعلام میدارد.

(۲) نقطه بعد از علائم اختصاری و مخفف ها گذاشته میشود.

(۳) پس از اعداد یا حروف الفباء قرار میگیرد و آنها را از کلمه ها تفکیک میکند.

الف

ب ب ۴

علامت سوال (؟)

(۱) پس از هر جمله استفهامی پرسید آیا برج ایفل را دیده ای؟»

علامت استفهام پس از سوال غیر مستقیم گذاشته نمیشود پرسید که آیا برج ایفل را دیده ام؟

(۲ (۳) در پایان عنوانی که معنی استفهامی دارد و خود جزو جمله ای است قرار میگیرد کتاب چگونه میتوان به دیگران کمک کرد؟

) برای رسانیدن حدس و گمان با تردید علامت سوال را در داخل گمان میگذارند جمعیت این شهر ۴۰٫۰۰۰ (۲) نفر است.

را مطالعه کردم.

علامت تعجب (۱)

(۱) برای اظهار داشتن و نشان دادن تعجب در مواقعی که مطلب تعجب آور است…..

اری چطور ممکن است باور کرد که روابط انسانها چنین باشد

(۲) برای قدرت و استحکام بخشیدن و مسلم کردن و اثبات مطالب مورد نظر هم مسلکان عزیز

(۳) این نشانه در پایان کلمه ها یا جمله هایی که حاکی از هیجان یا تعجب یا تاکید قرار میگیرند «عجب مهارتی داری »

مبادا دیر بیایی! »

(۲) برای نشان دادن تغییر ناگهانی در فکر

از فیلسوفان میتوان از هگل نام برد اما شما سوالی در زمینه فلسفه ندارید.

(۳) برای نشان دادن قطع کلام

(۴) برای مجزا کردن عبارات معترضه

(۵) برای نشان دادن تردید یا لکنت زبان

(۶) به جای از و تا و به میان تواریخ اعداد و کلمات: فروردین – خرداد ۱۳۴۳ از فروردین تا خرداد (۱۳۴۳)

ویرگول (.)

(۱) برای تفکیک واژه ها با قسمتهای جمله به کار می رود.

ناصر خسرو، شاعر ایرانی در قرن پنجم اسلامی می زیست.

(۲) در مواردی که در خواندن یک جمله ناگزیر به مکث هستیم باید از ویرگول استفاده کنیم.

(۳) وقتی که بخواهیم تسهیلی در روان خواندن مجله فراهم کنیم از ویرگول استفاده می شود.

نقطه ویرگول (۱)

(۱) وقتی چند جمله با هم ارتباط داشته باشند و نخواهیم آنها را از هم جدا کنیم میتوانیم از آن استفاده کنیم. به عبارت دیگر

برای جدا کردن بندهای طولانی از یکدیگر و نیز بندهایی که خود مشتمل بر ویرگول برانتز یا دسته هایی از ارقام است.

چون قیصر مرا دوست میداشت بر او میگریم چون بختیار بود شادمانم چون دلیر بود او را محترم می شمارم »

علامت سوال (؟)

علامت سوال در پایان جمله استفهامی به جای نقطه از علامت سوال استفاده میشود.

دو نقطه (:)

(۱) قبل از نقل قول مستقیم حافظ شیرازی گفته است:

(۲) برای بیان کردن و برشمردن قسمتهایی از یک کل یا تفصیل یک موضوع این نشانه های مهم عبارت است از:

(۳) قبل از مطلبی که به منظور تکرار یا توضیح مطلب پیش از آن است.

آنچه که در باب اخلاق نگاشته اند بر دو مطلب مهم ملاحظه دارد

(۴) بعد از عنوان نامه

استاد ارجمند:

(۵) بین عنوان اصلی و عنوان فرعی کتاب یا مقاله ….

روشهای تحقیق در علوم انسانی با تاکید بر آموزش و پرورش

(۶) بین رقم ساعت و رقم دقیق

۲۰ : ۶ بعد از ظهر

سه نقطه (…)

(۱) موقعی که نقل قول از کسی میکنیم و فقط قسمتی از آن مطالب را مینویسیم بجای آنچه که نمی نویسیم فقط سه نقطه باید

گذاشت

(۲) به جای یک یا چند واژه حذف شده.

(ムームーム)

(۱) به جای واژه هایی مانند و غیره»

(۴) وقتی قسمتی از جمله ای حذف میشود.

دو کمان ( ) پرانتز

این نشانه برای توضیح اضافی یا ذکر نکته ای به کار می رود.

از دانشمندان دیگر نیز توماس هابز انگلیسی (۱۵۸۸-۱۶۷۹) است.

)……..( گیومه

(۱) گیومه در شروع و ختم سخنی یا مطلبی که مستقیما و کلمه به کلمه از شخصی با مرجعی نقل میشود.

سعدی شیرازی گفته است: دوستی را که به عمری فرا چنگ ارند نشاید که به یکدم بیازارند.»

(۲) در شروع و ختم اصطلاحات تازه و کلمات مورد تاکید.

کلمه «فرهنگ» معادلی است برای «کالچر» انگلیسی

(۳) هنگام ذکر عنوان مقاله ها و رسانه های نامستقل و سخنرانیها و فصلهای یک کتاب برای مشخص کردن آنها.

به طور کلی گیومه برای نقل قول و گاهی از اوقات نیز برای مشخص کردن مطلبی به کار میرود و موقعی مورد استفاده قرار می گیرد که حداکثر از سه سطح تجاوز نکند. در غیر این صورت مطالب یا حروف ریزتر در گیومه نوشته میشود و در آخر نقل قول باید یک شماره بگذاریم و در پانوشت مشخص گردد این نقل قول از کیست

پانوشت (زیرنویس)

(۱) وقتی مطلبی به متن ارتباط دارد اما جزو مطلب اصلی نیست در این موقع توضیح اضافی در پانوشت نوشته میشود.

(۲) محقق از نظر اخلاقی موظف است هر فکر یا ایده یا جمله ای که از کسی کتابی مقاله ای و یا مجله ای استفاده کرده، با صراحت نام آن ماخذ را در پانوشت ذکر نماید.

(۳) در زبان فارسی هنگام نوشتن گزارش تحقیق پایان نامه رساله بهتر است جهت آشنایی خوانندگان کلمات و اصطلاحات خارجی آنها را با حروف لاتین در پانوشت بنویسیم

(۴) محقق ماخذهای تحقیق خود را به دست میدهد و از این رو خواننده را از یک سو متوجه اعتبار کار خود میکند و با اثرهای

دیگر آشنا و به مطالعه بیشتر راغب میشود.

(۵) با اشاره هایی مانند رجوع کنید به…. جهت اطلاع بیشتر … جهت مطالعه بیشتر

خواننده را به بخشهای متفاوت پژوهش خود و یا پژوهش دیگر هدایت میکند.

نقل قول مستقیم هنگامی است که محقق عینا مطلبی را از جایی ذکر میکند و معمولا در چنین حالتی مطلب را در داخل گیومه قرار میدهد و برای بررسیهای مقایسه ای و یا نقد نظریه استفاده میشود.

نقل قول غیر مستقیم نقل قولی است که محقق با انشای خود از منابع مینوید و در انتهای نقل قول میبایست نام نویسنده سال نشر کتاب و شماره صفحه ذکر شود.

مشخصات کتاب شناسی در پانوشت

نام کامل مولف – نام و نام خانوادگی

۱ عنوان کتاب – بر حروف ایرانیک و خط دندانه دارد یا خط زیر آن

– شماره چاپ – چاپ چندم شماره چاپ از چاپ دوم به بعد گذاشته میشود

نام مترجم

-۴- نام ویراستار – اگر نام ویراستار در صفحه عنوان آمده باشد.

عنوان مجموعه – سری

-۶- مشخصات نشر – در میان پرانتز قرار گیرد و شامل محل نشر نام ناشر تاریخ نشر

شماره جلد جلد مورد استناد جلد چند است.

۹- شماره صفحه

مثال گرام تی آلین شیوه های تصمیم گیری در سیاست خارجی ترجمه منوچهر شجاعی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی

(۱۳۶۴)، ص ۱۲۰

لین ولنگستر، خداوند اندیشه سیاسی، ج ۳، ترجمه علی رامین (تهران، امیر کبیر، ۱۳۷۴)، ۵ ج، ج ۳ ص ۱۸۰

مقاله

-۱ نام کامل نویسنده – نام و نام خانوادگی

عنوان مقاله عنوان مقاله در میان گیومه قرار گیرد.

نام مترجم

– نام نشریه نام نشریه با حروف ایرانیک یا ایتالیک نوشته شود.

۵ شماره سال یا شماره دوره

-۶- شماره نشریه

تاریخ نشر تاریخ نشر در میان پرانتز قرار گیرد.

شماره صفحه یا صفحه های مورد استناد

نام و نام خانوادگی عنوان مقاله مترجم نام نشریه سال شماره تاریخ نشر)، ص.

مثال: همایون الهی خلیج فارس همشهری سال ۴ ش ۸۴۰ (۱۳۸۷٫۴٫۱۲) ص ۴.

بررسی اجزاء تحقیق

شامل طرح عنوان طرح مسئله که میبایست اکتشافی و استقرائی باشد و همچنین قیاسی طرح سوال طرح فرضیه و بیان متغیرها و سپس بیان روش تحقیق که این موارد در مقدمه آورده میشود و سپس متن تحقیق و سپس نتیجه گیری

انواع روش تحقیق کمی

۱ روش تحقیق توصیفی غرض از اینگونه تحقیق پاسخگویی به پرسشهایی مانند چقدر» «چه» کسی» و «چه اتفاقی دارد می افتد است. تحقیق توصیفی آنچه را که هست توصیف و تفسیر میکند و به شرایط یا روابط موجود عقاید متداول فرایندهای جاری آثار مشهود یا به روندهای در حال گسترش توجه دارد توجه تحقیق توصیفی به زمان حال است. هدف محقق در تحقیق توصیفی توصیف عینی است و محقق سعی میکند تا آنچه هست را بدون هیچگونه دخالت و یا استنتاج ذهنی گزارش دهد و نتایج عینی از موقعیت بگیرد طاهری (۱۴۲ (۱۳۹۰)

تحقیق توصیفی شامل جمع آوری اطلاعات برای پاسخ به سوالات مربوط به وضعیت فعلی موضوع مطالعه است و یک مطالعه توصیفی چگونگی وضع موجود را تعیین و گزارش میکند. اطلاعات توصیفی معمولا از طریق پرسشنامه مصاحبه، مشاهده، جمع آوری میشود. طاهری (۱۴۴ (۱۳۹۰) از جمله روشهای تحقیق کمی محسوب میشود که شامل تحقیق میدانی و پیمایشی نیز هست.

۲- تحقیق میدانی پژوهشگر در مطالعه میدانی ابتدا موقعیت اجتماعی یا موسسه ای را در نظر میگیرد و سپس روابط بین نگرشها ارزشها ادراک و رفتارهای افراد و گروه های موجود در موقعیت را مطالعه میکند. مطالعه میدانی شامل (۱) مطالعه کاوشی (۲) مطالعه اکتشافی است. مطالعات اکتشافی سه هدف را دنبال میکنند کشف متغیرهای معتبر در موقعیت میدانی کشف روابط

بین متغیرها و ایجاد زمینه برای کار بعدی

تحقیق پیمایشی معمول ترین مشکل تحقیق در علوم اجتماعی است پیمایش روشی در تحقیق اجتماعی است که فراتر از یک تکنیک خاص در گردآوری اطلاعات میباشد در تحقیق پیمایشی از پرسشنامه مصاحبه مشاهده تحلیل محتوا و… نیز استفاده می شود. مشخصه پیمایشی مجموعه ساختمند با منظمی از داده هاست که آن را ماتریس متغیر بر حسب داده های موردی می نامند. در این ماتریس صفت با ویژگی هر مورد را بر حسب متغیر گردآوری میکنیم و با کنار هم گذاشتن این اطلاعات به

مجموعه ساختمند مستطیلی با تحلیلی از داده ها می رسیم رایج ترین تکنیک مورد استفاده در تحقیق پیمایشی استفاده از

پرسشنامه است طاهری ۱۴۵ (۱۳۹۰)

-۴ روش تحقیق علی در این روش معمولا به تبیین پدیده ها یعنی به بررسی رابطه بین متغیرهای مستقل، وابسته و با سایر متغیرها پرداخته میشود.

-۱-۴- تحقیق همبستگی و همخوانی در تحقیق همبستگی هدف آن است که مشخص شود آیا رابطه ای بین دو یا چند متغیر کمی قابل سنجش وجود دارد و اگر این رابطه وجود دارد اندازه و حد آن چه قدر است؟ هدف از مطالعه همبستگی برقراری روابط در انجام پیش بینی هاست. هنگامی که محقق دو یا چند دسته از اطلاعات مختلف مربوط به یک گروه با یک دسته اطلاعات از دو یا چند گروه در اختیار دارد میتوان از این روش تحقیقی استفاده کرد. تحقیق همبستگی به بررسی رابطه علت و معلولی نمی پردازد و تبیین این رابطه را بر عهده ندارد بلکه صرفا یک رابطه را توصیف میکند. (طاهری، ۱۴۶ (۱۳۹۰)

-۲-۴- تحقیق علی در این تحقیق متغیر مستقل دستکاری نمیشود؛ زیرا عمل اتفاق افتاده است. متغیرهای مستقل در مطالعات علی، متغیرهایی هستند که قابل دستکاری نمیباشند در اینگونه تحقیقات کشف علتها یا عوامل بروز یک رویداد با حادثه با پدیده مورد نظر است. در این تحقیق محقق در متغیرها دخل و تصرفی نداشته و اساسا حضور ندارد و آنها را نمی شناسد، بلکه تحقیق علی را انجام می دهد تا این متغیرها و عواملی را که باعث بروز واقعه شده شناسایی کنند. در روش تحقیق علی پژوهشگر به دنبال کشف و بررسی روابط بین عوامل و شرایط خاص است.

۳-۴- تحقیق آزمایشی و تجربی آزمایش علمی ترین و پیچیده ترین روش پژوهشی است. هدف آزمایش استنتاج روابط علت و معلولی بین پدیده هایی است که مورد کنترل قرار گرفته اند از نظر عملیاتی آزمایش مطالعه تاثیر متغیر مستقل بر متغیر وابسته است. آزمایش به پژوهشگر کمک میکند تا منتظر وقوع اجرای تصادفی عامل مورد آزمایش دقت شرایط و کنترل نشده نباشد، بلکه خود زمان متغیر یا عامل مورد آزمایش را در شرایط معین و کنترل شده معین کند. چون شرایط اجرای آزمایش متغیر است. بنابراین پژوهشگر میتواند با توجه به هدف پژوهش در متغیر مستقل دستکاری به عمل آورد و تاثیر آن را بر متغیر وابسته ارزشیابی کند.

بررسی روش کمی در تحقیق

در تحقیق کمی به دنبال تبیین پدیده ها هستیم (explanation) منظور از تبیین بیان کردن و آشکار نمودن و در اصطلاح روش تحقیق به معنای بررسی رابطه بین متغیر مستقل و وابسته میباشد. لازم به ذکر است که در تحقیقات کمی هنجار سازی و ارایه بهترین حالت مقدور نیست و ارایه هنجارها در تحقیق کیفی مطرح است که موضوع اندیشه سیاسی است.

مولفه های تاثیرگذار بر روش کمی اصل اول در این روش مشاهده و تجربه است که از طریق ابزارهایی نظیر پرسشنامه و مصاحبه صورت میگیرد روش توصیفی نیز جزء این روش تحقیق است.

مشی را اعمال نمی کند. بازدید کند تا بتواند تفاوت در میزان به کارگیری سیاست تنبیه در مدرسه و نیز دیدگاههای مختلف در مورد از آن را توجیه و تفسیر نماید در این روش نیز محقق میبایست مواظب خانبداری در تحقیق باشد.

۲-۲- نمونه تصادفی در این شیوه نمونه گیری محقق خود قضاوتهای شخصی خود را به کار می گیرد. دست آوردهای این نمونه گیری در جامعه آماری به کار نمی رود.

نکات مربوط به نمونه گیری

-۱- نمونه گیری برای برقراری ارتباط با تک تک اعضای جامعه آماری به کار می رود. محققان تنها تعدادی از آنها را انتخاب

میکنند که به این کار نمونه گیری گفته می شود.

دو نوع عمده نمونه گیری وجود دارد نمونه های احتمالی و نمونه های به منظور خاص

در نمونه های احتمالی همه اعضای جامعه آماری از شانس معینی برای انتخاب شدن در نمونه برخوردارند. تنها در چارچوب این

نمونه است که آزمون شوندگان از فرصت برابر برای انتخاب شدن به عنوان نمونه برخوردارند.

نمونه ها به منظور خاص در صورتی به کار میروند که تعمیم دستاوردها، هدف تحقیق نباشد.

– حجم نمونه به نوع تحقیق و هدف آن بستگی خواهد داشت.

در تعیین حجم نمونه مسئله عدم پاسخ همه مورد ملاحظه است.

در یک پروژه تحقیقاتی کاربرد ترکیبی از روشهای نمونه گیری به جای تنها یک روش نیز امکان پذیر است که خود میتواند

به غلبه بر معایبی بیانجامد که شاید به طور مستقل در هر یک از رویه های مزبور مستتر باشد.

نشانه گذاری علایم در تحقیق

رعایت این علایم در کلیه مراحل تحقیق الزامی است و اگر این علایم رعایت نشود امکان دارد مخاطب دچار فهم نادرست از متن شود.

نقطه (۰) نقطه معمولا در موارد زیر به کار می رود.

(۱) در پایان جمله های بیانی و امری قرار میگیرد و ختم جمله را اعلام میدارد.

(۲) نقطه بعد از علائم اختصاری و مخفف ها گذاشته میشود.

(۳) پس از اعداد یا حروف الفباء قرار میگیرد و آنها را از کلمه ها تفکیک می کند.

الفم

علامت سوال (؟)

(۱) پس از هر جمله استفهامی پرسید: «آیا برج ایفل را دیده ای؟»

علامت استفهام پس از سوال غیر مستقیم گذاشته نمیشود پرسید که آیا برج ایفل را دیده ام؟

(۲) برای رسانیدن حدس و گمان یا تردید علامت سوال را در داخل گمان میگذارند جمعیت این شهر ۴۰٫۰۰۰ (۲) نفر است.

(۳) در پایان عنوانی که معنی استفهامی دارد و خود جزو جمله ای است قرار میگیرد کتاب چگونه می توان به دیگران کمک کرد؟

را مطالعه کردم.

علامت تعجب (!)

(۱) برای اظهار داشتن و نشان دادن تعجب در مواقعی که مطلب تعجب آور است….

آری چطور ممکن است باور کرد که روابط انسانها چنین باشد!

(۲) برای قدرت و استحکام بخشیدن و مسلم کردن و اثبات مطالب مورد نظر هم مسلکان عزیز

(۳) این نشانه در پایان کلمه ها یا جمله هایی که حاکی از هیجان یا تعجب با تاکید قرار میگیرند «عجب مهارتی داری

مبادا دیر بیایی »

خط فاصله یا تیره (-)

(۱) برای نشان دادن تقسیماتی که در متن پیش آید و تعداد آنها ذکر نشود.

(۳-۳-۲)

(۲) برای نشان دادن تغییر ناگهانی در فکر

از فیلسوفان میتوان از هگل نام برد اما شما سوالی در زمینه فلسفه ندارید.

(۳) برای نشان دادن قطع کلام

(۴) برای مجزا کردن عبارات معترضه

(۵) برای نشان دادن تردید یا لکنت زبان

(۶) به جای از و تا و به میان تواریخ اعداد و کلمات فروردین – خرداد ۱۳۴۳ از فروردین تا خرداد (۱۳۴۳)

ویرگول (.)

(۱) برای تفکیک واژه ها با قسمتهای جمله به کار می رود.

ناصر خسرو شاعر ایرانی در قرن پنجم اسلامی می زیست.

(۲) در مواردی که در خواندن یک جمله ناگزیر به مکث هستیم باید از ویرگول استفاده کنیم.

(۳) وقتی که بخواهیم تسهیلی در روان خواندن مجله فراهم کنیم از ویرگول استفاده می شود.

نقطه ویرگول (۱)

(۱) وقتی چند جمله با هم ارتباط داشته باشند و نخواهیم آنها را از هم جدا کنیم میتوانیم از آن استفاده کنیم. به عبارت دیگر برای جدا کردن بندهای طولانی از یکدیگر و نیز بندهایی که خود مشتمل بر ویرگول پرانتز یا دسته هایی از ارقام است.

چون قیصر مرا دوست میداشت بر او میگریم چون بختیار بود شادمانم چون دلیر بود او را محترم می شمارم »

علامت سوال (؟)

علامت سوال در پایان جمله استفهامی به جای نقطه از علامت سوال استفاده میشود.

دو نقطه (:)

(۱) قبل از نقل قول مستقیم حافظ شیرازی گفته است:

(۲) برای بیان کردن و برشمردن قسمتهایی از یک کل یا تفصیل یک موضوع این نشانه های مهم عبارت است از:

(۳) قبل از مطلبی که به منظور تکرار یا توضیح مطلب پیش از آن است.

آنچه که در باب اخلاق نگاشته اند بر دو مطلب مهم ملاحظه دارد

(۴) بعد از عنوان نامه

استاد ارجمند

(۵) بین عنوان اصلی و عنوان فرعی کتاب یا مقاله و…..

روش های تحقیق در علوم انسانی با تاکید بر آموزش و پرورش

(۶) بین رقم ساعت و رقم دقیق

۲۰ : ۶ بعد از ظهر

سه نقطه (…)

(۱) موقعی که نقل قول از کسی میکنیم و فقط قسمتی از آن مطالب را مینویسیم بجای آنچه که نمی نویسیم فقط سه نقطه باید

گذاشت.

(۳) به جای یک یا چند واژه حذف شده

دو کمان ( ) پرانتز

این نشانه برای توضیح اضافی با ذکر نکته ای به کار می رود.

از دانشمندان دیگر نیز توماس ها بر انگلیسی (۱۵۸۸-۱۶۷۹) است.

گیومه ( … )

(۱) گیومه در شروع و خشم سخنی یا مطلبی که مستقیما و کلمه به کلمه از شخصی یا مرجعی نقل می شود.

سعدی شیرازی گفته است. دوستی را که به عمری فرا جنگ ارند نشاید که به یکدم بیازارند.»

(۲) در شروع و خشم اصطلاحات تازه و کلمات مورد تاکید.

کلمه «فرهنگ» معادلی است برای «کالچر» انگلیسی

(۳) هنگام ذکر عنوان مقاله ها و رسانه های نامستقل و سخنرانیها و فصلهای یک کتاب برای مشخص کردن آنها به طور کلی گیومه برای نقل قول و گاهی از اوقات نیز برای مشخص کردن مطلبی به کار میرود و موقعی مورد استفاده قرار می گیرد که حداکثر از سه سطح تجاوز نکند. در غیر این صورت مطالب با حروف ریزتر در گیومه نوشته میشود و در آخر نقل قول باید یک شماره بگذاریم و در با نوشت مشخص گردد این نقل قول از کیست

با نوشت (زیرنویس)

وقتی مطلبی به متن ارتباط دارد اما جزو مطلب اصلی نیست در این موقع توضیح اضافی در پانوشت نوشته میشود.

) محقق از نظر اخلاقی موظف است هر فکر یا ایده یا جمله ای که از کسی کتابی مقاله ای و یا مجله ای استفاده کرده با صراحت

م آن ماخذ را در پانوشت ذکر نماید.

) در زبان فارسی هنگام نوشتن گزارش تحقیق پایان نامه رساله بهتر است جهت آشنایی خوانندگان کلمات و اصطلاحات جی آنها را با حروف لاتین در پانوشت بنویسیم.

محقق ماخذهای تحقیق خود را به دست میدهد و از این رو خواننده را از یک سو متوجه اعتبار کار خود می کند و با اثرهای آشنا و به مطالعه بیشتر راغب می شود.

اشاره هایی مانند رجوع کنید به جهت اطلاع بیشتر – جهت مطالعه بیشتر

ه را به بخشهای متفاوت پژوهش خود و یا پژوهش دیگر هدایت میکند.

ل مستقیم هنگامی است که محقق عینا مطلبی را از جایی ذکر میکند و معمولا در چنین حالتی مطلب را در داخل رار میدهد و برای بررسیهای مقایسه ای و یا نقد نظریه استفاده میشود.

، غیر مستقیم نقل قولی است که محقق با انشای خود از منابع مینویسد و در انتهای نقل قول میبایست نام نویسنده

کتاب و شماره صفحه ذکر شود.

ت کتاب شناسی در پانوشت

ولف – نام و نام خانوادگی

تاب – بر حروف ایرانیک و خط دندانه دارد یا خط زیر آن

اپ – چاپ چندم شماره چاپ از چاپ دوم به بعد گذاشته میشود

ار – اگر نام ویراستار در صفحه عنوان آمده باشد.

وعه – سری

شر – در میان پرانتز قرار گیرد و شامل محل نشر نام ناشر تاریخ نشر

تعداد جلد کتاب در چند جلد چاپ شده است؟ فقط در مورد کتابهایی که بیش از چند جلد هستند

– شماره جلد جلد مورد استناد جلد چند است.

۹- شماره صفحه

مثال: گرام تی آلین، شیوه های تصمیم گیری در سیاست خارجی، ترجمه منوچهر شجاعی (تهران، انتشارات علمی و فرهنگی

( ۱۳۶۴)، ص ۱۲۰

لین ولنگستر، خداوند اندیشه سیاسی، ج ۳، ترجمه علی رامین (تهران، امیر کبیر (۱۳۷۴)، ۵ ج، ج ۳ ص ۱۸۰

مقاله

-۱ نام کامل نویسنده – نام و نام خانوادگی

عنوان مقاله عنوان مقاله در میان گیومه قرار گیرد.

نام مترجم

نام نشریه نام نشریه با حروف ایرانیک با ایتالیک نوشته شود.

– شماره سال یا شماره دوره

-۶- شماره نشریه

تاریخ نشر تاریخ نشر در میان پرانتز قرار گیرد.

– شماره صفحه یا صفحه های مورد استناد.

نام و نام خانوادگی عنوان مقاله مترجم نام نشریه سال، شماره، تاریخ نشر)، ص.

مثال: همایون الهی خلیج فارس همشهری سال ۴ ش ۸۴۰ (۱۳۸۷٫۴٫۱۲) ص ۴.

بررسی اجزاء تحقیق

شامل طرح عنوان طرح مسئله که میبایست اکتشافی و استقرائی باشد و همچنین قیاسی طرح سوال طرح فرضیه و بیان متغیرها و سپس بیان روش تحقیق که این موارد در مقدمه آورده میشود و سپس متن تحقیق و سپس نتیجه گیری

انواع روش تحقیق کمی

۱ روش تحقیق توصیفی غرض از اینگونه تحقیق پاسخگویی به پرسشهایی مانند چقدر» چه کسی» و «چه اتفاقی دارد می افتد است. تحقیق توصیفی آنچه را که هست توصیف و تفسیر میکند و به شرایط یا روابط موجود عقاید متداول فرایندهای جاری آثار مشهود یا به روندهای در حال گسترش توجه دارد توجه تحقیق توصیفی به زمان حال است. هدف محقق در تحقیق توصیفی، توصیف عینی است و محقق سعی میکند تا آنچه هست را بدون هیچگونه دخالت و یا استنتاج ذهنی گزارش دهد و نتایج عینی از موقعیت بگیرد. (طاهری (۱۴۲ (۱۳۹۰)

تحقیق توصیفی شامل جمع آوری اطلاعات برای پاسخ به سوالات مربوط به وضعیت فعلی موضوع مطالعه است و یک مطالعه

توصیفی چگونگی وضع موجود را تعیین و گزارش میکند اطلاعات توصیفی معمولا از طریق پرسشنامه مصاحبه، مشاهده، جمع آوری میشود. طاهری (۱۴۴ (۱۳۹۰) از جمله روشهای تحقیق کمی محسوب میشود که شامل تحقیق میدانی و پیمایشی نیز هست. – تحقیق میدانی پژوهشگر در مطالعه میدانی ابتدا موقعیت اجتماعی یا موسسه ای را در نظر میگیرد و سپس روابط بین نگرشها ارزشها ادراک و رفتارهای افراد و گروه های موجود در موقعیت را مطالعه میکند. مطالعه میدانی شامل: (۱) مطالعه کاوشی (۲) مطالعه اکتشافی است. مطالعات اکتشافی سه هدف را دنبال میکنند کشف متغیرهای معتبر در موقعیت میدانی کشف روابط

بین متغیرها و ایجاد زمینه برای کار بعدی

تحقیق پیمایشی معمول ترین مشکل تحقیق در علوم اجتماعی است پیمایش روشی در تحقیق اجتماعی است که فراتر از یک تکنیک خاص در گردآوری اطلاعات میباشد در تحقیق پیمایشی از پرسشنامه مصاحبه مشاهده، تحلیل محتوا و… نیز استفاده میشود. مشخصه پیمایشی مجموعه ساختمند با منظمی از داده هاست که آن را ماتریس متغیر بر حسب داده های موردی می نامند. در این ماتریس صفت با ویژگی هر مورد را بر حسب متغیر گردآوری میکنیم و با کنار هم گذاشتن این اطلاعات به

مجموعه ساختمند مستطیلی با تحلیلی از داده ها میرسیم رایج ترین تکنیک مورد استفاده در تحقیق پیمایشی استفاده از ۴ روش تحقیق علی در این روش معمولا به تبیین پدیده ها یعنی به بررسی رابطه بین متغیرهای مستقل، وابسته و با سایر

پرسشنامه است (طاهری، ۱۴۵ (۱۳۹۰)

متغیرها پرداخته می شود. -۱-۴- تحقیق همبستگی و همخوانی در تحقیق همبستگی هدف آن است که مشخص شود آیا رابطه ای بین دو یا چند متغیر کمی قابل سنجش وجود دارد و اگر این رابطه وجود دارد اندازه و حد آن چه قدر است؟ هدف از مطالعه همبستگی برقراری روابط در انجام پیش بینی هاست. هنگامی که محقق دو یا چند دسته از اطلاعات مختلف مربوط به یک گروه یا یک دسته اطلاعات از دو یا چند گروه در اختیار دارد میتوان از این روش تحقیقی استفاده کرد. تحقیق همبستگی به بررسی رابطه علت و معلولی نمی

پردازد و تبیین این رابطه را بر عهده ندارد بلکه صرفا یک رابطه را توصیف میکند. (طاهری، ۱۴۶ (۱۳۹۰)

۲-۴- تحقیق علی در این تحقیق متغیر مستقل دستکاری نمیشود؛ زیرا عمل اتفاق افتاده است. متغیرهای مستقل در مطالعات علی، متغیرهایی هستند که قابل دستکاری نمیباشند در اینگونه تحقیقات کشف علتها یا عوامل بروز یک رویداد یا حادثه یا پدیده مورد نظر است. در این تحقیق محقق در متغیرها دخل و تصرفی نداشته و اساسا حضور ندارد و آنها را نمی شناسد، بلکه تحقیق

علی را انجام میدهد تا این متغیرها و عواملی را که باعث بروز واقعه شده شناسایی کنند. در روش تحقیق علی پژوهشگر به دنبال

کشف و بررسی روابط بین عوامل و شرایط خاص است.

-۳-۴- تحقیق آزمایشی و تجربی آزمایش علمی ترین و پیچیده ترین روش پژوهشی است. هدف آزمایش استنتاج روابط علت و معلولی بین پدیده هایی است که مورد کنترل قرار گرفته اند. از نظر عملیاتی آزمایش مطالعه تاثیر متغیر مستقل بر متغیر وابسته است. آزمایش به پژوهشگر کمک میکند تا منتظر وقوع اجرای تصادفی عامل مورد آزمایش دقت شرایط و کنترل نشده نباشد. بلکه خود زمان متغیر با عامل مورد آزمایش را در شرایط معین و کنترل شده معین کند چون شرایط اجرای آزمایش متغیر است بنابر این پژوهشگر می تواند با توجه به هدف پژوهش در متغیر مستقل دستکاری به عمل آورد و تاثیر آن را بر متغیر وابسته

ارزشیابی کند.

بررسی روش کمی در تحقیق

در تحقیق کمی به دنبال تبیین پدیده ها هستیم (explanation) منظور از تبیین بیان کردن و آشکار نمودن و در اصطلاح روش تحقیق به معنای بررسی رابطه بین متغیر مستقل و وابسته میباشد. لازم به ذکر است که در تحقیقات کمی هنجار سازی و ارایه

بهترین حالت مقدور نیست و ارایه هنجارها در تحقیق کیفی مطرح است که موضوع اندیشه سیاسی است. مولفه های تاثیرگذار بر روش کمی اصل اول در این روش مشاهده و تجربه است که از طریق ابزارهایی نظیر پرسشنامه و

مصاحبه صورت می گیرد. روش توصیفی نیز جزء این روش تحقیق است.

فصل سوم

انواع روش تحقیق

تفاوت روش شناسی رهیافت رویکرد و روش تحقیق

هنگام تفکر درباره روش تحقیق شایسته است به تفاوت میان تحقیقات کیفی و کمی توجه شود تحقیقات کیفی با استفاده از شیوه هایی مانند مصاحبه یا گروه مباحثه به چرایی نگرشها رفتارها و تجربه ها میپردازد. این نوع تحقیق تلاش دارد در جریان انجام تحقیق نظرات عمیق و همه جانبه آزمون شوندگان را به دست آورد. در روش شناسی تحقیق فلسفه تحقیق را نیز در بر می گیرد که شامل هستی شناسی معرفت شناسی انسان شناسی و روش تحقیق نیز میباشد.

روش شناسی تحقیق بین واژه روش تحقیق و روش شناسی تحقیق تفاوت است. روش شناسی تحقیق به معنای برگزیدن یکی از انواع تحقیقات کمی یا کیفی یا ترکیبی از این دو است و شامل روش مقایسه ای نیز میباشد. کاترین داوسون ۱۳۹۰:۵)

به بیان دیگر روش شناسی کل نسبت به رهیافت رهیافت کل نسبت به رویکرد و رویکرد کل نسبت به روش است. مطابق شکل زیر

روش شناسی

رهیافت

رویکرد

روش

روش شناسی تحقیق شامل بررسی مبانی نظری و عملی تحقیق میباشد. در بررسی مبانی عملی تحقیق بحث روش پژوهش مطرح است که به طرق زیر صورت میگیرد

تحقیق کمی در این نوع تحقیقات این باور جاری است که چنانچه انتخاب نمونه مزبور به دقت و با روشهای درست انجام گیرد. می توان دستاوردها را به کل جامعه تحقیق تعمیم داد.

با استفاده از شیوه هایی مانند پرسشنامه مصاحبه ساختار یافته و انجام تحقیقات پیمایشی در مقیاس وسیع آمارهایی را فراهم می کند. اگر عباراتی مانند چه تعداد «آزمون» راستی آزمایی چند بار» و «چقدر راضی بودن را در تحقیق ملاحظه نماییم تحقیق کمی است و اگر عباراتی مانند پی بردن انگیزه» «تجارب» «تفکر» «مسائل» و رفتار کردن رفتار مطرح

باشد. تحقیق کیفی است و همچنین اگر ترکیب این واژگان باشد بنابراین تحقیق هم کیفی و هم کشی است. کاترین داوسون، ۲۹ (۱۳۶۰) این تحقیق شامل (۱) تحقیق اکتشافی هنگامی استفاده میشود که محقق ایده ای نسبت به مسئله تحقیق نداشته باشد. (۲) تحقیق غیر اکتشافی که شامل تبیین و توصیف است. (کوثری (۲۱۷ (۱۳۸۷) برخی از روشهای کمی عبارتند از: تحقیق میدانی مطالعات توصیفی روشهای آزمایشی تئوری مکتوم

تحقیق کیفی در این نوع تحقیقات هدف آن نیست که دستاوردها به جامعه تحقیق تعمیم داده شود. در عوض، تحقیقات کیفی بر آن اند آنچه را که در گروه کوچکتری از مردم به وقوع می پیوندد توصیف و تشریح کنند. کاترین داوسون، ۷ (۱۳۹۰) عمده ترین استراتژی های تحقیق کیفی عبارتند از مطالعه موردی مردم نگاری مشاهده مشارکتی روش شناسی مردم نگارانه، تفسیر، روش تاریخی مطالعه کلینیکی (کوثری، ۱۶۱ (۱۳۸۷)

با استفاده از شیوه هایی مانند مصاحبه یا گروه مباحثه به بررسی نگرشها رفتارها و تجربه ها میپردازد. این نوع تحقیق تلاش دارد نظرات عمیق و همه جانبه آزمون شوندگان را به دست آورد از نمونه های تحقیق کیفی تحقیق عملی است که این تحقیق با فرایند برقراری ارتباط و توافق میان افرادی آغاز میشود که خواهان آن هستند تا چیزی را به کمک یکدیگر تغییر دهند. تحقیق عملی زمانی قابل اجراست که گروهی مشتاق را اگر چه اندک وجود داشته باشد و این گروه پذیرای ایده های جدید باشند و آن قدر علاقمند باشند که روی این ایده ها بیشتر تفکر کنند روشهای تحقیق متعددی در تحقیق عملی مورد استفاده قرار می گیرد. به عنوان مثال پرسشنامه های مرحله ای تشخیصی و ارزیابی کننده مصاحبه و گروه مباحثه که همه برای ارزیابی نظرات درباره تغییرات پیشنهادی مورد استفاده قرار میگیرند از جمله تحقیقات کیفی میتوان از قوم پژوهی تحقیقات فمینیستی تئوری مکتوم را می توان نام برد و برخی دیگر از انواع تحقیقات کیفی عبارتند از تحقیق زمینه یاب قوم پژوهی تحقیقات فمینیستی

روش تحقیق کیفی

در تحقیق کیفی نیز مانند روش کمی به دنبال «فهم هستیم منتها در روش کمی فهم از طریق ریاضی بیان میشود و یا توسط اعداد آماری بیان میشود و یا توسط اعداد آماری بیان میشود اما در تحقیق کیفی فهم از طریق آمار و ریاضی بیان نمی شود. بنابراین در تحقیق کیفی نیازی به اندازه گیری آماری و نمونه گیریهایی که در تحقیق کمی میباشد نیست و بیشتر از روشهای

موضوع تحقیق

عنوان تحقیق

توجه به هستها و وضع موجود از طریق منطق استقرایی

طرح مساله *

توجه به هنجارها و وضع مطلوب از طریق منطق قیاسی

طرح سوال

طرح فرضیه

طرح متغیر

اثبات فرضیه مطابق با روش

متن

نتیجه گیری در مورد اثبات فرضیه

هرمنوتیکی استفاده میشود در تحقیق هایی که روش کیفی استفاده میشود میتوان از روش تحلیل گفتمانی میشل فوکو، شالوده شکنی ژاک دریدای و یا روشهای هرمنوتیکی مانند هرمنوتیک پدیدارشناسانه هوسرل ،هایدگر گادامر و یا روش تفسیری ماکس ویر پساساختارگرایی میتوان نام برد.

(۱) مفهوم هرمنوتیک و انواع آن هرمنوتیک از هرمس (Hermes) مشتق شده است. هرمس خدای سخن بوده است و کارویژه اصلی هرمنوتیک کشف سخن است و بررسی سخن است. از لحاظ تاریخی هرمنوتیک را به (۱) هرمنوتیک مدرن و (۲) هرمنوتیک با مدرن تقسیم بندی می نمایند.

از ویژگی های هرمنوتیک مدرن آن است که این نوع از هرمنوتیک مولف محور است و هدف از این نوع از هرمنوتیک کشف سخن و نظر اصلی مولف متن است مبدع نظریه هرمنوتیک مدرن شلایر ماخر بوده است که برای اولین بار این واژه را بر کشف معنای انجیل به کار برده است.

از اشخاص دیگری که میتوانیم آنها را جزء هرمنوتیک مدرن و هرمنوتیسین مدرن میتوان نامید از پل ریکور فرانسوی و امبرتو اکو ایتالیا، بتی و هرش میتوانیم نام ببریم

در هرمنوتیک مدرن از هرمنوتیک گفتگویی ها برماس نیز نام برد و همچنین میتوان از هرمنوتیک وجودی مارتین هایدگر میتوان نام برد. هرمنوتیک پسامدرنی (Postmodem – Hermunetiss) بر خلاف هرمنوتیک مدرن که مولف محور است. متن محور است و به مولف توجهی ندارد از اشخاص بارز و برجسته این نحله را میتوان از ژاک دریدا نام برد وی اصطلاح شالوده شکنی را به کار برده است. همچنین وی اصطلاح دیگری را نیز به نام گراماتولوژی به کار برده است. منظور دریدا از شالوده شکنی عبارت است از کشف معنای پنهان متن است و از آنجا که تفاسیر متفاوتی میتوان از متن نوشته شده و معنای پنهانی آن داشت. لذا معنای متن همواره ناقص است و گشوده عامل اصلی در شالوده شکنی اولویت نوشته به گفتار است که دریدا از این نام گراماتولوژی نام می برد.

گادامر نیز شخص دیگری از هرمنوتیسین پست مدرن است. کتاب اصلی وی حقیقت و روش میباشد. همچنین وی شاگرد مارتین هایدگر بوده است و از مفهوم «فرونیس» ارسطویی عمل نمودن مطابق نظر و مطابق معیار عقلانی است. گادامر این مفهوم را در سنت میجوید یعنی عمل را معطوف به سنت مینماید و از آنجا که سنتها از نظر وی میبایست متحول شوند. لذا گادامر از تحول سنتها به اصطلاحی به نام انتزاج افقها میرسد بنابراین انتزاج یعنی تحول سنتهای گذشته در حال برای تدبیر آینده

(۲) مفهوم گفتمان و انواع آن از جمله روشهای دیگری که جزء روش کیفی است میتوانیم از روش گفتمانی نام ببریم، مبدع این روش میشل فوکو فرانسوی است که خود وی از فردیناند دوسوسور سوئیسی که زبان شناسی ساختارگرا بوده، تاثیر گرفته است. فوکو در آثار خود یک دوره دیرینه شناسی دارد که به بررسی ساختارهایی نظیر کلینیک زندان جنسیت می پردازد و به طور کامل سوژه فردی را در نظر نمی گیرد و ملاک صدق و کذب را نیز در نظر نمی گیرد دوره دیگر فکری وی تبارشناسی است که به بررسی رابطه بین دانش و قدرت میپردازد قدرت از نظر فوکو فقط از حالت بالا به پایین نیست بلکه قدرت پدیده ای است که در هر زمان اتفاق می افتد و از پایین به بالا نیز میتواند رخ دهد کسانی که فوکو و روش تبارشناسی و دیرینه شناسی او متاثر شده اند میتوانیم از (۱) لاکلا و موفه و (۲) فرکلاف نام برد لاکلا و موفه از مفهوم به عنوان دالهای شناور نام میبرند به معنای اینکه دال اسم شی و مدلول مفهوم شی میباشد و رابطه دال و مدلول عبارت است از رابطه اسم شی و مفهوم شی منظور وی از دال شناور معضل بندی دلخواهی دال با مدلول است و بر خلاف روش ساختارگرایی که یک دال با مدلول خاصی رابطه دارد در روش پا ساختارگرایی موقه و لاکلا دال با مدلول میتواند مفصل شود به معنای آنکه مرتبط شود و این ارتباط بسیار سیال است. فرکلاف نیز به بررسی انتقادی گفتمان پرداخته است.

در مقابل پا ساختارگرایان زبانی مانند لاکلا و موفه و فرکلاف ساختارگرایان زبانی قرار دارند که بین دال و مدلول ارتباط ثابت و نه شناور قایل هستند. از ساختارگرایان زبانی میتوان از لوی اشتراوس زبان شناس ساختارگرای فرانسوی که کتاب وی به نام ذهن وحشی» (Sasagemind) است میتوان نام برد.

می شود. ذهن وی نیز از حالت ساده به پیچیده تبدیل میشود از نظر لوی اشترواس ذهن انسانی که در ۴۰۰ سال قبل از میلاد مسیح می زیسته است بسیار ساده تر از ذهن انسان امروزی بوده است.

زبانشناسی ساختارگرای سوئیسی به نام فردیناند دوسوسور دیگر ساختارگرایی است که برای فهم یک ساختار زبانی هر دال باید به یک مدلول به خصوص ارجاع داده شود. لازم به ذکر است که در روشهای کیفی نیز مصاحبه تحلیل محتوا، تحلیل مقایسه ای صورت می گیرد. برای اولین بار ویلهلم دیلتای بیان نمود که روش مطالعه علوم انسانی با علوم طبیعی متفاوت است. بنابراین در علوم انسانی باید از روش تفسیری و در علوم طبیعی از روش تبیین استفاده نمود تبیین به معنای بیان رابطه علت و معلول بین دو متغیر که رابطه ضروری است اما در تفسیر لزوما رابطه ضروری نیست بلکه می تواند امکانی باشد.

ماکس وبر نیز جزء اندیشمندانی است که در تحلیل خود از روش غایتمند تبیین) استفاده میکند برای وبر تبیین مطابق تفسیر از طریق نوع شناسی خالص (Idealtype) صورت میگیرد (Idealtype) در طول تاریخ وجود داشته است تیپ ایده آل که مفهوم أن متحول شده است. از انواع ایده آل تیپ و بر میتوان از فئودالیته سرمایه داری مذهب، دموکراسی را نام برد.

هدف از رهیافت تفهمی عبارت است از (۱) فهم پدیده های امکانی که مختص به انسانها هستند (۲) بازسازی معنا و فهم محتوای اعمال و فهم پدیده های اجتماعی (۳) بازسازی واقعیت و فهم ظاهر اعمال و فهم پدیده های اجتماعی مولفه های اصلی تشکیل دهنده رهیافت تفهمی عبارتند از کنش (متن) کنشگر (مولف) زمینه مفسر و مقوله محوری در این رهیافت تجربه زندگی است. منظور از متن در این رهیافت بیان عینیت یافته تجربه درونی است و در آن زندگی بر حسب معنا درک میشود. در این رهیافت از اصطلاحی به نام دور هر متوتیکی استفاده میشود که عبارت است از اینکه فهم از طریق رابطه بین جزء و کل مطرح میشد.

بنیانگذار جامعه شناسی تفهمی ماکس وبر از این رهیافت استفاده نموده است. از نظر و بر برای تفهم میبایست خویشتن را جای عامل یا عاملان در تاریخ قرار دهیم و همچنین حرکتی از عالم بیرون ذهن به درون ذهن انجام دهیم کوئیتن اسکینر نیز در کتاب معنا و زمینه (Meaning and Context در پاسخ به جریانهای مارکسیسم و لیبرالیسم از روش هرمنوتیک زمینه گرا استفاده نموده است. وی عامل شرایط زمان و مکان را در فهم متن دخیل میداند و از افرادی نظیر ویتگنشتاین جان سرل، گریس استفاده نموده است.

انواع تحقیق میدانی تحقیق کمی

این تحقیق جزء روش تحقیق کمی است و شامل موارد زیر است

تحقیق میدانی (Field Research شکلی از پژوهش اجتماعی در زندگی است که هدف آن اکتشاف اوضاع زندگی واقعی میباشد. الگوهای رفتاری و دلیلهای برانگیزنده به بررسیهای تعاملهای زندگی واقعی است. الگوهای رفتاری و دلیل های برانگیزنده به بررسی تعامل های اجتماعی میپردازد این نوع تحقیق میتواند کمیت گرا و کیفیت گرا باشد. انواع مطالعات میدانی عبارتند از (۱) اکتشافی (۲) توصیفی (۳) نظریه سازی

(۱) مطالعات اکتشافی (Exploratory studied) به طور معمول در متن کیفی گرا توسعه می یابد و هدف آن دستیابی به اطلاعات برای تعریف موضوع تحقیق عملیاتی کردن یا تشریح متغیرها یا بررسی موضوع تحقیق یا تبیین فرضیه ها است. مطالعه میدانی همچنین میتواند به صورت کمی مطرح شود.

(۲) مطالعات توصیفی Descriptive Studied: اغلب در یک متن کیفی گرا طرح ریزی میگردد در مطالعات توصیفی توصیف موضوع تحقیق مد نظر است و بدون به کارگیری اندازه گیری کمی یا آمار به کار میرود.

از ویژگیهای تحقیق توصیفی آن است که پژوهشگر میبایست تا آنچه هست را بدون هیچگونه استنتاج ذهنی گزارش دهد و نتیجه های عینی را از واقعیتهای موجود بگیرد در تحقیق توصیفی محقق به دنبال کشف و توضیح رابطه ها همبستگی و آزمون فرضیه ها و پیش بینی رویدادها نیست بلکه توجه محقق بیشتر در جهت توصیف واقعه ها و موقعیتها بر اساس اطلاعات عینی موجود است. دامنه تحقیق توصیفی بسیار گسترده است و بعضی از روش شناسان آن را شامل همه گونه های تحقیق به جز روش تحقیق تاریخی و آزمایشی میدانند. ابزار جمع آوری اطلاعات و اندازه گیری متغیرها در تحقیق توصیفی به صورت کمی و کیفی و ارسال

پرسشنامه و مصاحبه و مشاهده است. تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع آوری شده در تحقیق توصیفی به وسیله آمار توصیعی انجام می پذیرد و به ندرت از تعیین ضریب همبستگی و دیگر آزمایشهای آماری استفاده میشود. نتیجه گیری در تحقیق توصیفی باید به صورت احتمالی بیان شود. در یک تحقیق توصیفی ممکن است فرضیه طرح نشود لذا پژوهشگر میبایست به روشنی هدف های کلی و جزئی را در تحقیق بیان کند. (سنجابی ۴۳۰ (۱۳۸۴)

(۳) مطالعات آزمون کننده فرضیه (Hypothesis Test Studies) در جهت آزمون فرضیه ها هدایت می گردد که می تواند برخوردار از رویکرد کمی گرایی مانند کیفی گرایی باشد. آزمون فرضیه ها در مطالعات کیفی در یک سبک توصیفی و عقلایی و در مطالعات کمی به روش کمی و آماری است.

انواع مطالعات توصیفی تحقیق کمی

این نوع تحقیق نیز از انواع روش تحقیق کمی است.

انواع این نوع مطالعه عبارتند از (۱) بررسی (۲) نگرش سنجی (۳) تحقیق موردی یا مطالعه مورد خاص

(۱) بررسی شکل ساده ای از تحقیق توصیفی است که بیشتر از طریق جمع آوری اطلاعات عینی مشهود و غیر مشهود در زمان کوتاه به توصیف حقایق و واقعیتهای موجود می پردازد. نحوه کار پلیس هنگام تصادف دو اتومبیل و قاضی های دادگستری بر مبنای بررسی است. (۲) نگرش سنجی همان شناخت افکار عمومی (publicopinion) است که به جمع آوری دیدگاهها و نظرها و رویکردهای مردم نسبت به مساله سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در کلیه سطح های فردی گروهی صنفی ملی منطقه ای بین المللی می پردازد. یکی از معروفترین نمونه های این نوع تحقیق توسط موسسه نگرش سنجی گالوپ در کشور آمریکا صورت می گیرد.

(۳) تحقیق مورد یا مطالعه موردی خاص در این تحقیق محقق بیشتر به متغیرهای مهم و یا با معنی توجه دارد که در شناخت رویدادها و پدیده های انفرادی در سطح ملی منطقه ای و بین المللی موثر است. هدف از اجرای این نوع تحقیق درک جامعی از یک دوره کامل یا قسمت مهمی از زندگی فردی و جمعی است و میتواند یک واقعه را در زمان گذشته یا حال بپردازد. سطوح تحلیل در این تحقیق عبارت است از فرد خانواده گروه نهاد اجتماعی ملی منطقه ای بین المللی است. نکته حایز اهمیت آن است که در این نوع تحقیق محقق با محدودیت مواجه است و نمیتواند نتایج حاصل از تحقیق در مورد متغیرهای خاص را به همه متغیرها تعمیم دهد. سنجابی (۴۳۴ (۱۳۸۴ مزیتهای مطالعه موردی عبارت است از (۱) هزینه کم روش شناسی تحقیق اکتشافی (۲)

پیگیری فرایند (۳) نمایان ساختن فرایندهای علی در رویدادهای کم اهمیت (سنجابی، ۴۳۷ (۱۳۸۴)

روشهای آزمایشی تحقیق کمی

این روش بر مبنای زندگی روزمره شکل میگیرد و جزء روش تحقیق کمی است که محیط را بصورت مصنوعی و آزمایشگاهی برای تحقیق آماده میکند. این روش از سوی دانشمندان علم فیزیک منظم و توسعه داده شد و به صورت روش استاندارد کشف دانش مبدل گشت. روشهای آزمایشی از علوم فیزیک به روان شناسی گسترش یافت این روشها در روانشناسی توسط روانشناس آلمانی به نام ویلهلم وانت Wilhelm und) (۱۸۳۲-۱۹۲۰) و «ویلیام جیمز (William james) (۱۸۴۲-۱۹۱۰) فیلسوف و روانشناس کاربرد پیدا کرده اند روشهای آزمایشی به جامعه شناسی و رویکرد رشته های علوم اجتماعی گسترش یافت که آزمایشها به عنوان یک روش جمع آوری اطلاعات با توجه بر طبیعت ساختار انواع و فرایند آنها در علوم اجتماعی مورد بحث قرار می گیرد. در این روش آزمایشها در محیط مصنوعی صورت میگیرد و این آزمایشها به سنجش یک رابطه علی میان دو متغیر می پردازد به طوریکه در این روش متغیرها توسط پژوهشگر میتواند کنترل و دستکاری شود. هدف از روش تحقیق آزمایشی برقراری رابطه علت و معلولی میان متغیرها در محیط مصنوعی و فرضی است. سنجابی ۲۳۲ (۱۳۸۴)

تحقیق نظریه تاسیسی یا تحقیق زمینه یاب تحقیق کیفی

به این نوع روش تحقیق روش تحقیق زمینه یاب نیز میگویند. به نظر میرسد در این روش تحقیق از روشهای کمی و کیفی توامان استفاده میشود. این نظریه به وسیله گلاسر و اشتراوس» ۱۹۶۷ توسعه یافته و در میان دانشمندان علوم اجتماعی متداول گشته است به این دلیل به این نظریه تاسیسی میگویند زیرا بر پایه اطلاعات تجربی محقق استوار و از آن سرچشمه می گیرد. کانون توجه این تحقیق مشتمل بر انبوه اطلاعات نیست بلکه سازماندهی فکرها و تجربه های گوناگونی است که محقق در جریان

میریه و تحلیل اطلاعات به دست آورده است. نظریه تاسیسی مربوط است به یک نوع تحقیق کیفی یا تفسیری که نماینده روشهای متعدد کیفی دیگر است. معیار روش تاسیسی نظریه مبتنی بر اطلاعات تجربی محقق است که بر مبنای (۱) بررسی یک واحد مستقل، (۲) تفسیر واقعیت که پژوهشگر بدون هیچ پیش داوری بر مبنای امور پسینی و تجربی واقعیت را تفسیر می نماید. (۳) توسعه مفهوم ها بر اساس نگرش استقرایی و توسعه تجربه های جزئی به فرایندهای کلی و تاسیس یک نظریه تاسیسی اکتشافی (سنجابی، ۲۶۰: ۱۳۸۴) تحقیق قوم پژوهی تحقیق کیفی در مردم شناسی ریشه دارد و در اوایل قرن بیستم پدید آمد زمانی که مردم شناسان برای تحقیق درباره اقوام و طوایف دورافتاده به دور دنیا سفر می کردند به روش مستقلی تبدیل شد. در قوم پژوهی بر توضیح و تفسیر رفتار فرهنگی تاکید میشود قوم پژوهان خود را وارد زندگی و فرهنگ گروه هایی میکنند که سرگرم مطالعه شان هستند و اغلب با آن گروهها ماهها و گاهی تا پایان کارشان زندگی میکنند.

این محققان در فعالیتهای مختلف گروه مورد مطالعه خود مشارکت میکنند و به طور همزمان به مشاهده رفتار آنان می پردازند و از رفتار آن گروه یادداشت برداری کرده به انجام مصاحبه و تجزیه و تحلیل و همچنین به تامل و نوشتن گزارش می پردازند. اقدامات قوم پژوهی شامل کار میدانی یا مشاهده آزمون شوندگان است. قوم پژوهان بر اهمیت متون نوشته شده تاکید دارند و باور دارند که این متون تصویری هستند که آنان از فرهنگ مورد مطالعه ارایه میدهند.

تحقیق قوم نگاری قوم پژوهی ساختار واصلهای خود را از مردم شناسی میگیرد عناصر اصلی عمده قوم نگاری قوم پژوهی) عبارتند از (۱) فرهنگ (۲) همه جانبه گرایی (۳) مطالعه های عمیق (۴) تاریخ شماری

شاخص هایی که در تحقیق قوم نگاری قوم پژوهی میبایست رعایت شود عبارت است از (۱) رابطه های اجتماعی این تحقیق رابطه های اجتماعی در یک قوم را به صورت بلند مدت و مستمر مورد مطالعه قرار میدهد (۲) محقق به عنوان یادگیرنده در این تحقیق، محقق نقشی فروتر از مورد تحقیق دارد پژوهشگر بسیار اندک میداند و میخواهد از آزمودنی که بیشتر از او درباره مساله مورد تحقیق می داند بیاموزد فراگیری محقق در حوزه های ارتباطی نظیر زبان عادتها و تاکیدهای فرهنگی است. (۳) اطلاعات دست اول این اطلاعات به وسیله قوم نگار از طریق تماس مستقیم با اشخاص قوم به دست میآید که برای درک مساله های پیچیده و ساختارهای مطلوب تغییرها بسیار با اهمیت است. (۴) مشاهده بلند مدت این تحقیق نیاز به تماس بلند مدت با اشخاص قوم دارد به اندازه ای که اجازه دهد تجربه با روشهای عادی و الگوهای زندگی و همچنین عکس العمل مردمی که خود را در موقعیتهای گوناگون مییابند شکل گیری کند و در بعضی از موارد سالها ارتباط با گروه مورد مطالعه مورد نیاز است. (۵) مشاهده با شرکت کننده این تحقیق را باید از طریق زندگی کردن در اجتماع مورد مطالعه و مشارکت در نحوه زندگی اعضای آن قوم انجام داد. (۶ به نظر می آید که در تحقیق قوم نگاری پژوهشگر میبایست پدیده ها را آنطور که آشکار میشود در نظر گیرد و سپس پژوهشگر مشاهدات خود را به کل ساختهای اجتماعی و فرهنگی تعمیم بدهد. (۷) دیدگاه مبتنی بر محبت و خیر محقق می بایست دیدگاهی مثبت و انسانی در روند تحقیق داشته باشد (۸) تحقیق قوم نگاری میبایست مبتنی بر ویژگی های مقایسه ای باشد، یعنی اطلاعات جمع آوری شده قبلی را برای شناخت دیگر فرهنگها و محیطها سوق دهد. (سنجابی، ۲۵۸: ۱۳۸۴)

تحقیقات فمینیستی تحقیق کیفی از نظر این گروه زندگی زنان و تجارب آنان سالهای نادیده گرفته شده یا به گونه نادرستی ارایه شده است. فمینیستها با تاکید پژوهشهای مشارکتی و کیفی چارچوب ارزشمندی را در اختیار مخالفانشان قرار می دهد. در تحقیقات فمینیستی بیشتر ذهنیت زنان در مورد وقایع مورد مطالعه است.

تئوری مکتوم تحقیق کمی نوعی از روش است که نخستین بار در سال ۱۹۶۷ با نام دو محقق و با نامهای گلداسر و استراس وضع شد. این روش تحقیقاتی در زمینه های آموزش و بهداشت و سلامت انجام میگیرد. تئوری مکتوم به معنای تئوری که از دل داده ها نمایان شده است. کاترین داوسون (۲۷ (۱۳۹۰)

در تئوری مکتوم از روشهایی مانند مصاحبه و گروه مباحثه برای گردآوری داده ها استفاده و در کنار آن و همزمان به بررسی تاریخچه و ادبیات موضوع نیز پرداخته میشود در تئوری مکتوم تعداد افرادی که قرار است با آنها مصاحبه شود در شروع تحقیق مشخص نمی شود زیرا در تئوری مکتوم محقق در آغاز مطمئن نیست که تحقیق به کجا کشیده خواهد شد و محقق تا جایی به گردآوری داده ها ادامه میدهد که به نقطه اشباع برسد و این جایی است که دیگر هیچ اطلاعات جدیدی در دسترس نیست.

نابراین انعطاف پذیری از ویژگیهای تئوری مکتوم است و زمینه را برای پیدایش موضوعات جدید فراهم میکند. کاترین داوسون، ۱۳۹۰:۲۷)

روش مقایسه ای تحقیق کمی (کیفی)

که در دو روش کمی و کیفی مورد استفاده قرار میگیرد به نظر مارش و استوکر به طور مشخص روش مقایسه ای به دو علت ضروری است. (۱) برای اجتناب از قوم مداری در تحلیل و دیگر آزمون نظریه ها و بازنگری در نظریه ها مفاهیم و فرضیه ها درباره پدیده های سیاسی منوچهری (۲۵۶ (۱۳۸۷)

اهداف روش مقایسه ای عبارتند از توصیف بسترهای اجتماعی و تاریخی طبقه بندی آزمون فرضیه ها پیش بینی در توصیف نه تنها دانش ما (پژوهشگر) درباره کشور یا ملت مورد مطالعه افزایش مییابد بلکه از دیگر سو به شناخت بیشتر ما درباره کشور و ملت خود نیز کمک میکند توصیف خوب نخستین قدم برای مطالعات مقایسه ای و فهم عمیق تر است. هدف از طبقه بندی کاستن از پیچیدگی های دنیای سیاست است و طبقاتی را ایجاد میکند که میتوان شواهد تجربی را به صورت موثر در آنها سازماندهی کرد. طبقه بندی از طریق کشف شباهتها و تفاوتها یا سنخ شناسی (typology) سبب میشود که از پیچیدگی ها کاسته شود. طبقه بندیها از معیارها شروع میشوند به دو طریق میتوان طبقه بندیهای پیچیده تر و در نتیجه جامع تر ساخت (۱) تعداد معیارها را افزایش داد (۲) تعداد مقوله ها و طبقات را افزایش دهیم. (منوچهری، ۳۵۸ (۱۳۸۷)

ارسطو بر اساس دو معیار نوع حکومت با دو مقوله خوب و فاسد طبقه بندی میکند. هدف سیاست مقایسه ای آن است که از توصیف صرف به سوی تحلیل یا تبیین حرکت کند لذا آزمون فرضیه ها مورد توجه مطالعات مقایسه ای کمی قرار گرفته است. همچنین روشهای کیفی نیز با استفاده از روشهای تفسیری هرمنوتیکی نشانه شناسی گفتمان میتوان به آزمون فرضیه ها بپردازد و بالاخره دشوارترین هدف سیاست مقایسه ای پیش بینی است و برای انجام پیش بینی از منطق قیاسی استفاده نماید. به عبارت دیگر سیاست مقایسه ای میبایست با استفاده از شیوه استقرایی که از تجربیات شروع میشود و بر پایه مشاهدات به تشخیص بحران بپردازد و سپس بعد از تشخیص بحران فرضیه سازی و نظریه پردازی نماید اما در این سطح فقط میتوان به مطالعه اکتشافی و توصیف پدیده ها پرداخت اما برای پیش بینی و ارایه وضع بدیل میبایست ترسیم از وضع کلی آینده مطابق پارامترهای زمان حال ارایه دهد، لذا منطق قیاسی که از نظریات انتزاعی شروع میشود و سپس به طرح فرضیه و ارایه راهکار بینجامد بسیار مهم است. در مطالعه سیاست مقایسه ای چهار مفهوم پایه ای وجود دارد که عبارتند از (۱) مورد (۲) واحد تحلیل (۳) متغیر (۴) واحد مشاهده مورد (case) در سیاست مقایسه ای بیشتر کشورهایی است که با یکدیگر مقایسه میشوند؛ برای مثال در اثر مشهور تدا اسکا چبول به نام دولتها و انقلاب اجتماعی موارد (کشورها) شامل فرانسه روسیه چین هستند. واحد تحلیل Case study) دومین مفهوم در مطالعات مقایسه ای است که در آن محقق میخواهد به تجزیه و تحلیل آن بپردازد و باید درباره آن اطلاعاتی گردآوری کند یعنی چیزهایی نظیر افراد کشورها نظامهای انتخاباتی جنبشهای اجتماعی و غیره واحد تحلیل آن چیزهایی است که با یکدیگر مقایسه می شوند. متغیرها آن مفاهیمی هستند که مقادیرشان در یک مجموعه معین از واحدهای تحلیل تغییر می کند. نظیر درآمد هویت احزاب سیاسی تمایل برای پیوستن به یک جنبش سیاسی برای مثال اگر بخواهیم جنبش های اجتماعی را در انگلستان فرانسه آلمان هلند مطالعه کنیم هر یک از این کشورها یک مورد هستند.

واحد تحلیل در این مطالعه جنبش اجتماعی است که باید درباره اش اطلاعات یا داده جمع کنیم اگر به دنبال فرضیه کمی باشیم باید با استفاده از روشهای کمی به آزمون فرضیه بپردازیم متغیرها عبارتند از: (۱) متغیر پیشا فهمی که قبل از متغیر مستقل می آیند. (۲) متغیر مستقل که در تحقیق تاثیرگذار هستند و عللی هستند که یک معلول یا پیامد متغیر وابسته را ایجاد می کنند. (۳) متغیر وابسته که از متغیر مستقل تاثیر میگیرد و میبایست در تحقیق شروع شود و تحقیق از این متغیر شروع میشود. (۴) متغیر کنترل که بین متغیر مستقل و وابسته قرار میگیرد و هدف آن میزان تاثیرگیری و تاثیر پذیری هر دو متغیر نسبت به هم است. (۵) متغیر مزاحم یا مداخله کننده که میبایست از تحقیق حذف شود و همچنین انواع فرضیه ها که می بایست مورد آزمون قرار گیرند به وسیله روش تحقیق عبارتند از (۱) فرضیه اصلی (۲) فرضیه فرعی (۳) فرضیه رقیب که فرضیه ای است که مخالف و متضاد فرضیه اصلی است.

انواع روشهای آزمون پذیری فرضیه به وسیله متغیرها آن عبارتند از روش نمونه گیری روش آماری … در تحقیقات کمی و استفاده از روش هرمنوتیک پساساختارگرایی تفسیری در روشهای کیفی که این روشها در جای خود توضیح داده شده است.

تحلیل معمولا به خرد سطح فرد و کلان سطح نظام تقسیم میشود. تحلیل در سطح خرد بیشتر به افراد می پردازد، نمونه های این سطح تحلیل عبارتند از فعالیت یا نظر نخبگان احزاب سیاسی سیاستمداران و توده مردم که با روشهای مختلف نظیر پیمایش میتوان سنجید تحلیل در سطح کلان بر گرده هایی از افراد ساختارهای قدرت طبقات اجتماعی، روندهای اقتصادی و تعامل دولت – ملت متمرکز است.

روش کمی در سیاست مقایسه ای با استفاده از داده های گردآوری شده است که از طریق پیمایشها نظر سنجی در سطح خرد و داده های ثانویه نظیر میزان جمعیت تعداد رای دهندگان تولید ناخالص ملی نرخ شورشهای شهری و نرخ جنبشهای اجتماعی در سطح کلان استفاده میشود. در مطالعات مقایسه ای کمی معمولا با تعداد زیاد کشورها با N بزرگ صورت می گیرد. روشهای کیفی به سه دسته کلی تقسیم میشود که شامل (۱) مقایسه کلان تاریخی (۲) مصاحبه های عمیق (۳) مشاهده مشارکتی و روشهای تفسیری هرمنوتیکی، توصیف پرمایه

مقایسه کاران تاریخی خود به نشان دادن موازی تقابل زمینه های تاریخی تبیین کلان علی تقسیم میشود. منوچهری، ۲۶۵ (۱۳۸۷) از نظر دیوید مارش و استوکر برای مقایسه کشورها سه استراتژی کلی است که عبارتند از: (۱) مقایسه تعداد زیاد کشورها (مقایسه با بزرگ (۲) مقایسه چند کشور محدود مقایسه با N محدود) و (۳) مطالعه یک کشور منوچهری، ۲۱۸: ۱۳۸۷)

تعدادی از مشهورترین آثار مقایسه ای جهان نظیر ریشه های دموکراسی و دیکتاتوری نوشته برینگتون مور و دولتها و انقلابهای اجتماعی نظیر تدا اسکاچپول سامان سیاسی در کشورهای دستخوش تغییر هانتینگتون است.

جان استوارت میل نیز مانند ارسطو از روش مقایسه ای استفاده میکند. وی علیتهای ضروری را از طریق درک شباهتها (توافق) و تفاوت (افتراق) مورد بررسی قرار میدهد تدا اسکاچپول نیز در دولتها و انقلابهای اجتماعی به مقایسه تاریخی – اجتماعی در فرانسه، روسیه، چین میپردازد. پرسش اسکاچپول این بود میان این نظامهای سیاسی متفاوت چه شباهتی وجود داشت که به تولید پدیده های سیاسی شبیه هم انقلابهای بزرگ اجتماعی منجر شد؟ به نظر اسکاچپول ضمن تفاوتهایی که بین این سه انقلاب وجود دارد. سه نوع بحران مشابه منجر به انقلاب در این سه کشور شده است: (۱) عدم توانایی و قدرت دولت مرکزی برای اداره امور مملکت (۲) شورش و طغیان وسیع طبقات پایین جامعه به ویژه روستاییان و کشاورزان (۳) اتحاد و یکپارچگی رهبران گروه های سیاسی مختلف برای پدید آوردن نظامهای انقلابی مور به مقایسه ژاپن چین و کشورهای اروپایی می پردازد. پرسش اصلی مور این است چرا از دل فئودالیسم اروپایی دموکراسی بیرون آمد و از دل فئودالیسم ژاپنی و چینی نوعی نظام اقتدار گرا؟ به نظر مور در همه این کشورها فئودالیسم وجود داشته اما رابطه طبقات زمین دار و دهقان در ساختارهای اجتماعی مختلف به نتایج متفاوتی انجام شده است. نوسازی سرمایه دارانه در انگلستان فرانسه ایالات متحده نوسازی فاشیستی و از بالا در ژاپن و نوسازی کمونیستی و از پایین در چین و به بیانی سه راه متفاوت از نوسازی میپردازد منوچهری (۲۸۲ (۱۳۸۷)

فصل چهارم

تجزیه و تحلیل داده ها

رویکردهایی نسبت به تجزیه و تحلیل داده ها

این بخش آخرین مرحله تحقیق است و در جهت اثبات فرضیه این تجزیه و تحلیلها انجام می گیرد.

تجزیه و تحلیل داده ها

در مورد داده های کیفی محقق به موازات پیشرفت کار تحقیق میتواند تجزیه و تحلیل خود را آغاز کند و قدم به قدم بر اساس دستاوردهای پدیدار شده داده ها را در معرض تصفیه و سازماندهی مجدد قرار میدهد اما در مورد داده های کمی تجزیه و تحلیل را می توان به اتمام فرایند گردآوری داده ها موکول کرد. اگر داده های گردآوری شده حجم زیادی داشته باشند. بهترین گزینه آن است. که از یک نرم افزار آماری کمک بگیریم در تجزیه و تحلیل کمی و زمان لازم برای ورود داده ها به نرم افزار خود امری زمان بر و کاربر خواهد بود. رسم نمودارها نمودارهای دایره ای جداول و مانند در تهیه گزارش نهایی مهم است.

تجزیه و تحلیل داده های کیفی

برای تجزیه و تحلیل داده های کیفی یک فرم خلاصه مصاحبه مطرح است. این فرم مشتمل بر اطلاعاتی مانند زمان مکان آزمون شوندگان طول انجام مصاحبه با برگزاری گروه مباحثه است. همچنین شامل ریز نکته هایی درباره محتوا و مضمون های پدیدار شده خواهد بود. انواع مختلفی از شیوه های تجزیه و تحلیل داده های کیفی است. این نوع تجزیه و تحلیل بسیار شخصی است.

تجزیه و تحلیل مضمونی

وقتی که داده ها بر پایه مضمون مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرد به آن تجزیه و تحلیل مضمونی گفته میشود. این نوع تجزیه و تحلیل به شدت استقرایی است و در این تجزیه و تحلیل مضمونها از داده ها سر بر می آورند و به وسیله محقق بر داده ها تحمیل نمی شود. در این نوع تحقیق گردآوری و تجزیه و تحلیل داده ها به طور همزمان صورت میگیرد مطالعه پیشینه تحقیق می تواند بخشی از فرایند تجزیه و تحلیل باشد.

تجزیه و تحلیل مقایسه ای نیز به تجزیه و تحلیل مضمونی بسیار نزدیک است. در این روش داده هایی که از افراد مختلف گردآوری شده مورد مقایسه و مقابله قرار میگیرد. تجزیه و تحلیل مقایسه ای و مضمونی اغلب در پروژه های مشابهی به کار می رود.

تجزیه و تحلیل محتوا

تجزیه و تحلیلی است که داده ها را بر اساس محتوایشان کدگذاری و طبقه بندی میکنیم به این کار تحلیل محتوا گفته می شود. در این شیوه محقق به طور منظم و ساختارمند هر نوشته را بررسی و کدهایی برای هر یک مشخص میکنند. این کدها می توانند.

قابل استخراج است در دست داشته باشد یا شاید هر نوشته را به دقت بخواند و درباره نوع طبقه بندیهایی که از محتوای متن قابل استخراج است تصمیم گیری کند. این گونه تجزیه و تحلیل برای پرسشهای باز که در پیمایشهای کمی بزرگ به پرسشنامه اضافه شده اند مورد استفاده قرار می گیرد که محقق را قادر میسازد پاسخها را حتی الامکان کمی کند.

تجزیه و تحلیل داده های کمی

این روشها عبارتند از نرم افزارهای محاسباتی تکنیکهای آماری یافتن ارتباط منظور از یافتن ارتباط آن است که میان یک متغیر و دیگر متغیرها ارتباط وجود دارد یا خیر مثلا محقق میخواهد بداند که آیا میان تماشا فیلم های خشن و رفتار تهاجمی ارتباط است یا خیر به این کار اصطلاحاً تجزیه و تحلیل دو متغیره می گویند.

در تجزیه و تحلیل چند متغیره محقق خواهان یافتن ارتباط پیش از دو متغیر است. مثلا پژوهشگری شاید علاقمند باشد بداند که آیا زنان دارای سنین ۵۰-۴۰ و شاغل در مشاغل حرفه ای تخصصی در مقایسه با زنان جوانتر و شاغل در مشاغل غیر حرفه ای و

نیز مردان از تمامی طبقات تمایل بیشتری برای استفاده از مطالعات تکمیلی دارند یا خیر

تجزیه و تحلیل محتوا (Content Analysis عبارت است از تجزیه و تحلیل نظام گونه ارتباطها که ارتباط های مورد نظر می توانند از هر نوع باشند مانند سخنرانیها مقاله ها کتابها نامه ها به سردبیر یا مکالمه ها محقق یک چارچوب کامل یا یک دسته متغیرها را برای تجزیه و تحلیل فراهم مینماید به طور معمول محقق ابتدا با بررسی سریع ارتباط های متغیرهای مورد نظر را مشخص می سازد سپس بر میگردد و متن ارتباطها را بر اساس متغیرها در نظر گرفته شده و به قسمتهای جداگانه طبقه بندی می نماید. مثلا اگر بخواهیم نطقهای مبارزه انتخاباتی کاندیداها را تعیین کنیم متغیرها و موضوعات سخنرانی است و هر قسمت از سخنرانی بر حسب این متغیرها طبقه بندی میشود.

استخراج اطلاعات از سندها و اسناد دولتی (Public Record (Data برای مثال اطلاعات درباره هزینه های سازمانهای حکومتی در مورد برنامه های گوناگون از جمله برنامه های کمک دولتی برای فقرا آمارهای مربوط به جرمها مانند دستگیریها، نرخ رشد جرم ها محکومیت مرتکبان جرمهای مختلف این نوع اطلاعات بسیار گسترده میباشد و این منابع میتواند با دیگر منبع های جمع آوری اطلاعات تداخل پیدا کنند که این نوع از تجزیه و تحلیل در ارتباط با موضوع مرتبط با کار برده می شود.

نگرش سنجی ها در علم سیاست اطلاعات حاصل از نگرش سنجی (Survey) یا پیمایشی بیشتر از سایر انواع اطلاعات کاربرد دارند. اطلاعات نگرش سنجی از طریق مصاحبه های رو در رو مصاحبه های تلفنی پرسشنامه های پستی یا پرسشنامه هایی که به طور مستقیم صورت میگیرد که نگرش سنجی ها بر اساس افکار عمومی میباشد سازمانهایی که نگرش سنجی انجام می دهند مانند موسسه گالوپ در ایالات متحده آمریکا است.

بررسی روش تحلیل محتوا

این روش هم در تحقیق کیفی و هم در تحقیق کمی مورد استفاده قرار میگیرد تحلیل محتوا در مورد متن های نوشته شده به کار می رود کتابها روزنامه ها مجله ها نطقهای پارلمانی موعظه های مذهبی اعلانها شعارها جزوه های تبلیغاتی و مانند اینها همچنین تحلیلهای بسیاری در مورد مطلبهای پخش شده از رادیو سخنرانیها مصاحبه ها جزء تحلیل محتوا هستند. تحلیل محتوا روش مطالعه ارتباطها است. فکر بنیادی تحلیل محتوا شامل قرار دادن اجزای یک متن کلمه ها جمله ها، پاراگرافها و مانند. آن میشود. با روش تحلیل محتوا از طریق مطالعه نوشتارها و گفتارها میتوان به اطلاعاتی درباره پدیده های فردی یا اجتماعی دست یافت این شیوه بررسی را تحلیل محتوا مینامند. از نظر لاسول اینگونه تحلیل را تحلیل (نمادها) است. کلمه ها هستند که در هر مقوله تحلیل، طبقه بندی میشوند و مورد شمارش قرار میگیرند لاسول و پیروانش نیز بررسی کلمه های مهم و کلیدی را در مطبوعات در سخنرانی های سیاسی برنامه های انتخاباتی و تبلیغات و جزء آن گسترش داد کارهای مهم لازار اسفلد نیز در حیطه

تحلیل محتوا است. طاهری (۱۷۲ (۱۳۹۰)

انواع تجزیه و تحلیل

تجزیه و تحلیل کیفی

عبارت است از بررسی کیفیت محتویات اعلامیه ها و تبلیغات و گزارشهای منابع مختلف از این نوع تجزیه و تحلیل بیشتر در وزارتخانه های امور خارجه و دیگر سازمانهای سیاسی که با روابط خارجی سر و کار دارند استفاده می شود. در این دستگاهها روزانه اعلامیه ها گزارشها و نشریه های رسمی و غیر رسمی سایر دول مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرد و از طریق تجزیه و تحلیل اطلاعات توسط کارشناسان پی به سیاستها و خط مشی ها میبرند. (طاهری، ۱۷۳ (۱۳۹۰)

تجزیه و تحلیل تکرر محقق علاوه بر تعیین نوع کلمات و اصطلاحات به محاسبه تعداد آنها مدت زمانی که در متن سخنان سخنرنی به آنها اختصاص داده شود و یا تعداد سطوری که در نوشته های افراد به آنها تعلق گرفته میپردازد. در این نوع تجزیه و تحلیل ممکن است تعیین تعداد دقایقی که ایستگاههای رادیو و تلویزیون به موضوع تحقیق اختصاص داده اند مورد نیاز باشد. (طاهری، ۱۷۴ (۱۳۹۰)

تجزیه و تحلیل ارتباطی

در این نوع تجزیه و تحلیل ارتباطی محقق همبستگی و ارتباط لغات و کلمات به خصوص را با کلمات و لغات دیگر و یا با عبارات و جملات دیگر را هم از نظر کیفیت و هم از نظر تکرر مورد بررسی قرار میدهد. این روش در جستجوی آن نیست که معلوم نماید چه کلمه ها و چه مضمونهای اغلب بیش از همه در یک پیام با متن تکرار میشوند بلکه در پی آن است که مشخص کند چه رشته هایی این عناصر را به یکدیگر همبسته می سازد.

آیا عناصر مذکور به سوی هم جذب میشوند با یکدیگر را دفع میکنند نیروی همبستگی و یا نیروی گریز متقابل آنها کدام است. روش تجزیه و تحلیل همبستگی و یا ارتباطی به طور دقیق تر روش تجزیه و تحلیل همگرایی نیز نامیده می شوند.

تجزیه و تحلیل شدن در این روش محقق علاقمند به کشف درجه و میزان دوستی با خصومت سردی یا گرمی بین دو یا چند کشور گروه و یا فرد است. برای سنجش میزان شدت روشهای مختلفی وجود دارد ولی متداول ترین آنها روش کیوسرت (Q-sort) میباشد. در روش کیوسرت (Q-sort) علاوه بر تعریف موضوع تحقیق و مشخص کردن زمان و منابع سخنان و نوشته ها، محقق می بایستی از یک یا چند داور بی طرف نیز کمک بگیرد. مثلا اگر بخواهیم میزان خصومتی که دو کشور به یکدیگر دارند با رجوع به مجلات و روزنامه کلمات و مجلاتی که آنها به کار برده اند و حالت تهاجم آمیز دارد را طبقه بندی می نماییم و سپس داوران بایستی به هر جمله ارزش برابر ۱ تا ۹ بدهند. این ارزشها قراردادی بوده و در این روش حداکثر درجه شدت دارای ارزش ۹ و حداقل آن دارای ارزش ۱ میباشد. چنانچه در این روش در نظر داوران جمله شماره X دارای حداقل مخالفت تشخیص داده شود. ارزش آن ۱ و اگر حداکثر مخالفت بود. ارزش آن ۹ تعیین میشود و از طریق روزنامه های رسمی دو کشور در طی سالهای ۱۳۹۰-۱۳۸۰ به عنوان مثال میتوان به این نتیجه رسید که میزان مخالفت دو کشور در منطقه بالتیک به مراتب بیشتر از میزان مخالفت در کشور در منطقه آلاسکا است. (طاهری، ۱۷۶ (۱۳۹۰)

تجزیه و تحلیل توصیفی

در این روش پژوهشگر داده های جمع آوری شده را با استفاده از شاخصهای آمار توصیفی خلاصه و طبقه بندی می کند. به عبارت دیگر در تجزیه و تحلیل توصیفی پژوهشگر ابتدا داده های جمع آوری شده را با تهیه و تنظیم فراوانی خلاصه می کند و سپس به کمک نمودار آنها را نمایش میدهد و سرانجام با استفاده از سایر شاخصهای آمار توصیفی آنها را خلاصه می کند. معروف ترین و

پر مصرف ترین شاخصهای آمار توصیفی عبارتند از میانگین میانه و انحراف استاندارد. (طاهری، ۱۹۰ (۱۳۹۰)

تجزیه و تحلیل مقایسه ای یکی از روشهای تجربی روش مقایسه است که هدف آن مقایسه و بررسی تعداد معدودی از یک متغیر در یک نمونه وسیع از واحدهاست در تجزیه و تحلیل مقایسه ای علاوه بر اینکه اطلاعات جمع آوری شده به صورت توصیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرند با یکدیگر هم مقایسه میشوند. سوال آیا شاخص آماری محاسبه شده بزرگتر یا کوچکتر از شاخص آماری دیگر است؟ در این تجزیه و تحلیل مطرح شده است به این معنی که دو یا چند شاخص آمار توصیفی مانند میانگین میانه انحراف استاندارد و واریانس مورد مقایسه واقع میشوند (طاهری (۱۹۱ (۱۳۹۰)

تجزیه و تحلیل علیت

در این تجزیه و تحلیل ابزار با شاخصهای آماری به کار برده شده همانند روشهایی است که در تجزیه و تحلیل مقایسه ای مورد استفاده قرار میگیرند تفاوت عمده این دو روش در تجزیه و تحلیل علیت روابط علت و معلول بین متغیرهای مستقل و وابسته مورد بحث و بررسی قرار میگیرد و پژوهشگر با رد یا تائید فرضهای آماری به تائید یا رد روابط علت و معلولی می پردازد. (طاهری

(۱۳۹۰ :۱۹۲

اسناد و مدارک عبارتند از : (۱) اسناد رسمی (۲) بایگانی دولتی (۳) نشریه های اداری (۴) مطبوعات (۵) بایگانی خصوصی و سازمانها (۶) آمارها (طاهری (۱۷۹ (۱۳۹۰)