
فرآیند تولید آهن در کیهان یکی از مراحل کلیدی در چرخه حیات ستارگان پرجرم به شمار میآید. این ستارهها در طول عمر خود از طریق همجوشی هستهای، ابتدا عناصر سبکی مانند هیدروژن و هلیوم را به عناصر سنگینتری نظیر کربن، اکسیژن و سیلیکون تبدیل میکنند. در مراحل پایانی عمر این ستارهها، دمای هسته آنها به حدود میلیاردها درجه کلوین میرسد و در این شرایط، آهن بهعنوان سنگینترین عنصر قابل تولید از طریق همجوشی درونستارهای شکل میگیرد. تولید آهن نهتنها به معنای پایان چرخه همجوشی است بلکه باعث ناپایداری ستاره و آغاز انفجار ابرنواختری میشود.
زمانی که ستاره سنگین به مرحله ابرنواختر میرسد، انرژی عظیمی آزاد میشود که لایههای بیرونی ستاره را به فضا پرتاب میکند. در این انفجار، عناصر سنگینی مانند آهن که در هسته ستاره تولید شدهاند، به فضای میانستارهای پراکنده میشوند. این عناصر سپس در ابرهای گازی و غباری که محل تولد نسل بعدی ستارگان و سیارات هستند، توزیع میشوند. برخی از این ذرات آهن در قالب سنگهای فضایی و خردهسیارکها جمع میشوند و به تدریج بخشی از ساختار شهابسنگها را تشکیل میدهند.
شهابسنگها بهعنوان پیامآوران کیهانی، حامل موادی هستند که از دوران اولیه منظومه شمسی یا حتی از رویدادهای ستارهای دوردست باقی ماندهاند. هنگامی که این شهابسنگها وارد جو زمین میشوند و برخی از آنها به سطح سیاره میرسند، عناصر سنگینی مانند آهن را با خود به زمین میآورند. در واقع، بخشی از آهن موجود در پوسته و هسته زمین از طریق این فرآیند کیهانی به زمین رسیده است. این پدیده نه تنها از نظر اخترفیزیکی حائز اهمیت است بلکه نقش مهمی در شکلگیری منابع معدنی و حتی آغاز حیات روی زمین ایفا کرده است.
لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَأَنْزَلْنَا الْحَدِیدَ فِیهِ بَأْسٌ شَدِیدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِیَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ یَنْصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَیْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِیٌّ عَزِیزٌ ﴿۲۵﴾
مانا ما پیامبران خود را با دلایل روشن فرستادیم و با آنان کتاب و ترازو [ی تشخیص حق از باطل] نازل کردیم تا مردم به عدالت بر خیزند، و آهن را که در آن برای مردم قوت و نیرویی سخت و سودهایی است، فرود آوردیم و تا خدا مشخص بدارد چه کسانی او و پیامبرانش را در غیاب پیامبران یاری می دهند؛ یقیناً خدا نیرومند و توانای شکست ناپذیر است.
آیه دقیقاً به فرود آوردن آهن از آسمان اشاره میکند، حال چند نکته دیگر در رابطه با آهن و ارتباط این مساله با آیه وجود دارد، این است که عدد اتمی آهن ۲۶ است و شماره این آیه ۲۵ است که اگر بسم الله الرحمن الرحیم را به آن اضافه کنیم ۲۶ میشود اما یک موضوع دیگر نیز در اینجا مشهود است آهن معمولاً تمایل دارد که یک الکترون از دست بدهد و به اشکال Fe²⁺ (آهن دو ظرفیتی) Fe³⁺ (آهن سه ظرفیتی) در بیایید، یکی دیگر از موارد مهم در رابطه با این آیه این است که سوریه حدید سوره ۵۷ قرآن است، یکی از ایزوتوپهای آهن Fe-57 (حدود ۲.۱۲٪ از آهن طبیعی) است که یکی از پایدارترین عناصر آهن است و در تشکیل هموگلوبین خون نیز نقش دارد و توسط شهاب سنگها نیز حمل میشود و دلیل اشاره قرآن کریم به قوت و نیروی سخت پایدار بودن عنصر ۵۷ آه و سودها احتمالاً نقش آن در تشکیل خون است.
حال موضوع دوم این نوشته در رابطه با تشریح ماهیت آهن توسط قرآن کریم:
باور به تأثیر آهن در دور کردن جن و ارواح خبیثه یکی از اعتقادات رایج در بسیاری از فرهنگها، از جمله فرهنگ ایرانی، است که سابقهای طولانی دارد. در این دیدگاه، آهن بهعنوان عنصری مقدس و قدرتمند شناخته میشود که قادر به دفع موجودات ماورایی است. در گذشته، مردم بهویژه در زمان ترس از تسخیر یا حضور جن، استفاده از اشیای آهنی مانند کارد یا میخ را توصیه میکردند. این باور بهویژه در میان روستاییان و افرادی که در طبیعت زندگی میکردند، بیشتر رواج داشت. پیشینه تاریخی این اعتقاد را میتوان در اساطیر و افسانههای باستانی جستجو کرد. در برخی منابع تاریخی و متون کهن، آهن بهعنوان عنصری زمینی و قدرتمند شناخته میشد که در برابر نیروهای اهریمنی مقاومت میکرد. در ایران باستان و در آیین زرتشتی، نوعی تقسیمبندی میان عناصر “مقدس” و “پست” وجود داشت که در آن آهن بهدلیل کاربردش در ابزار جنگی و دفاعی، جنبهای محافظتی پیدا میکرد.
در سوره الحجر خداوند متعال فرموده اند:
وَلَقَدْ جَعَلْنَا فِی السَّمَاءِ بُرُوجًا وَزَیَّنَّاهَا لِلنَّاظِرِینَ ﴿۱۶﴾وَحَفِظْنَاهَا مِنْ کُلِّ شَیْطَانٍ رَجِیمٍ ﴿۱۷﴾إِلَّا مَنِ اسْتَرَقَ السَّمْعَ فَأَتْبَعَهُ شِهَابٌ مُبِینٌ ﴿۱۸﴾
و به یقین ما در آسمان برجهایى قرار دادیم و آن را براى تماشاگران آراستیم (۱۶)و آن را از هر شیطان رانده شده اى حفظ کردیم (۱۷)مگر آن کس که دزدیده گوش فرا دهد که شهابى روشن او را دنبال مى کند (۱۸)
با توجه به باورها در رابطه با تنفر اجنه از آهن این آیه دقیقاً به ماهیت شهاب سنگ که از آهن تشکیل شده است اشاره مینماید.