در کیهان‌شناسی معاصر، ماده تاریک و انرژی تاریک دو نیروی پنهان و درعین‌حال اساسی هستند که در شکل‌گیری و تحول جهان نقش‌های کاملاً متفاوتی ایفا می‌کنند. ماده تاریک، باوجود نامش، نوعی ماده است که نور را نه بازتاب می‌کند و نه جذب، به همین دلیل به طور مستقیم قابل‌مشاهده نیست. اما تأثیرات گرانشی آن بر ساختارهای کیهانی به‌وضوح قابل‌مشاهده است. یکی از وظایف کلیدی ماده تاریک، حفظ انسجام کهکشان‌هاست؛ در غیاب این ماده، کهکشان‌ها به دلیل سرعت بالای چرخش ستارگانشان از هم می‌پاشیدند. این ماده به‌عنوان چسب گرانشی عمل می‌کند که ساختار کهکشانی را در کنار هم نگه می‌دارد.
در مقابل، انرژی تاریک به‌هیچ‌وجه ماده نیست؛ بلکه نوعی انرژی کیهانی با ماهیتی ناشناخته است که در مقیاس‌های بزرگ باعث شتاب‌گرفتن انبساط کیهان میشود. بر خلاف ماده تاریک که اجرام را به یکدیگر نزدیک نگه می‌دارد، انرژی تاریک آنها را از هم دور می‌کند. این تضاد میان دو نیروی نامرئی، ساختار کلی کیهان را شکل می‌دهد: ماده تاریک ساختار را می‌سازد و حفظ می‌کند، درحالی‌که انرژی تاریک به گسترش فضا کمک می‌کند.یکی از شواهد قوی برای وجود ماده تاریک، پدیده «همگرایی گرانشی» است. طبق نظریه نسبیت عام، فضا-زمان به واسطه توده‌های جرم خم میشود. بنابراین نور که به طور طبیعی در خط مستقیم حرکت می‌کند، در فضایی خمیده مسیرش تغییر می‌کند. وقتی نور اجرام دوردست از کنار خوشه‌های کهکشانی عبور می‌کند، مسیر آن منحرف میشود و پدیده‌ای به نام «همگرایی گرانشی قوی» رخ می‌دهد. این فرآیند باعث تقویت و گاهی چندتایی شدن تصویر کهکشان‌های دوردست میشود و خوشه‌های کهکشانی را به تلسکوپ‌های طبیعی تبدیل می‌کند.
مشاهدات این پدیده ابزاری مهم برای اندازه‌گیری توزیع جرم در کیهان به شمار می‌رود. دانشمندان با استفاده از همگرایی گرانشی متوجه شده‌اند که جرم مرئی موجود در خوشه‌های کهکشانی به‌هیچ‌وجه کافی نیست تا چنین انحنای شدیدی در فضا-زمان ایجاد کند. در اینجا نیز ماده تاریک وارد عمل میشود و گرانش اضافی لازم برای این پدیده را فراهم می‌کند بنابراین ماده تاریک نه‌تنها در حفظ انسجام کهکشان‌ها نقش اساسی دارد بلکه از طریق اثرات گرانشی خود در شکل‌دهی به ساختارهای بزرگ‌مقیاس جهان نیز تأثیرگذار است. مطالعه دقیق این ماده، با استفاده از ابزارهایی مانند لنز گرانشی، ما را یک گام به درک عمیق‌تر از ترکیب و سرگذشت کیهان نزدیک‌تر می‌کند.
در آیه دوم سوره رعد خداوند متعال فرموده اند:
اللَّهُ الَّذِی رَفَعَ السَّمَاوَاتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ کُلٌّ یَجْرِی لِأَجَلٍ مُسَمًّى یُدَبِّرُ الْأَمْرَ یُفَصِّلُ الْآیَاتِ لَعَلَّکُمْ بِلِقَاءِ رَبِّکُمْ تُوقِنُونَ ﴿۲﴾خدا [همان] کسى است که آسمانها را بدون ستونهایى که آنها را ببینید برافراشت آنگاه بر عرش استیلا یافت و خورشید و ماه را رام گردانید هر کدام براى مدتى معین به سیر خود ادامه مى دهند [خداوند] در کار [آفرینش] تدبیر مى کند و آیات [خود] را به روشنى بیان مى نماید امید که شما به لقاى پروردگارتان یقین حاصل کنید (۲)
در سوره فاطر خداوند متعال فرموده اند:
